1995 წლის 17 სექტემბერს აღინიშნა ონის სინაგოგის 100 წლის იუბილე.
On September 17th, 1995 it was held the celebration of the 100th anniversary of the Oni Synagogue.
ეძღვენება
ონის სინაგოგის პროექტისა და მშენებლობის დამფინანსებელს ალფრედ ბერჰარდ ნობელს.
It is dedicated to Alfred Bernhard Nobel who financed the project and building of the Oni Synagogue.
ჰონისაკენ (1)
Towards Honi
თეიმურაზ შაშიაშვილი
Teimuraz Shashiashvili
შტრიხები პორტრეტისათვის
The traits for the image
ეს იყო 1995 წლის შემოდგომაზე, 15 სექტემბერს, პარასკევს.
ტიციან ტაბიძის ქუჩაზე ვცხოვრობ, ადრე ეს ქუჩა გალაკტიონის სახელს ატარებდა. დიდებული ადგილია, აქედან ქუთაისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ხუთიოდე წუთის სავალზეა, ხოლო ჩემთვის და ქუთათურებისათვის სათაყვანებელი „დინამოს“ სტადიონი, გვერდზე, ხელმარცხნივაა განთავსებული.
იმ დილით, ჩვეულებრივ ადრე ავდექი, თავი წესრიგში მოვიყვანე, ვისაუზმე და ვიდრე საქმეს შევუდგებოდი, – მეუღლეს ძილისპირული კიდევ გამტკბარი ჰქონდა, – ფანჯარასთან მივედი, ფარდები გადავწიე და ცას ავხედე. უმთვარო და უმზეო ცაზე სერი ღრუბელები ნაფლეთებად მიცურავდა. ხანდახან წამოწვიმდა კიდეც და მაცოცხლებელი ჰაერის ნაკადი, ქუთაისური ქარი, წყალტუბოდან იმერეთის გულისკენ მომავალი, გალაკტიონისეულ სუნთქვასთან თანაშეზრდილი, ჩვენი ეზოს ცაცხვის, ვაშლის, მსხლის, ლეღვის, ტყემლისა და ბლის ხეების საშემოდგომო ფოთლების ციალს ამსგავსებდა და მიწაზე მობიბინე მწვანე ბალახზე წვიმის წვეთებს ვერცხლისფრად აციმციმებდა.
გამახსენდა ჩემს მიერ ქართულ ენაზე თარგმნილი ლიტველი პოეტის სტროფი:
ღრუბლები, ღრუბლები
მიდიან, მიდიან
დაღლილი კაცობრიობა…
ალაყაფის კარებთან
დგას და ისევ გაჰყურებს…“ (შორეთს – – ი.პ.)
მალე გონს მოვეგე, ვგრძნობდი, ამ სასწაულით დიდხანს ვერ ვისიამოვნებდი და საწერ მაგიდას მივუჯექი. ის იყო კალამი ავიღე და გონებაში მოზეიმე სიტყვების კორიანტელი მოცისფრო ქაღალდზე უნდა გადამეტანა, რომ უეცრად ტელეფონმა დაიწკრიალა. ყურმილს დავწვდი. ხაზზე იმერეთის გუბერნატორის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელი იყო.
– გამარჯობა, ბატონო იაკობ, როგორ ბრძანდებით?
– გაგიმარჯოთ, თავად როგორ გიკითხოთ?
– გმადლობთ – პაუზა – ბატონო იაკობ, ბატონ თეიმურაზ შაშიაშვილის დავალებით ვრეკავ – პაუზა.
– დიახ, გისმენთ.
– ზეგ დილით, ონში მოგიწევთ გამგზავრება. იცით, ალბათ, ონის სინაგოგის 100 წლის იუბილეს ვზეიმობთ. თბილისიდან ბატონი ედუარდ შევარდნაძე ჩამობრძანდება, საზღვარგარეთელი სტუმრებიც იქნებიან… პაუზა… – მოკლედ, ბატონმა თეიმურაზ შაშიაშვილმა თქვენ დაგავალათ უხელმძღვანელოთ ქუთაისის ებრაელების დელეგაციას ამ დიდმნიშვნელოვან ზეიმზე. მიკროავტობუსი ებრაელთა მთავარ სალოცავთან, ბორის გაპონოვის ქუჩაზე, დილის 7 საათზე იდგება. ვისაც სურვილი აქვს დაესწროს ამ ზეიმს. აბა, კეთილ მგზავრობას გისურვებთ.
– დიდი მადლობა, კარგად ბრძანდებოდეთ.
იმავე საღამოს, სალოცავში მივედი და ყარბითის (ღამის ლოცვა) დასრულებისთანავე, თებიდან (რაბინისათვის განკუთვნილი შემაღლებული ადგილი) გამოვაცხადე იმერეთის გუბერნატორის დავალება.
Suddenly the telephone has rung. I got hold the receiver.
There was the supervisor of the Imereti governor’s administration on the line.
– Good day, Mr. Iakob. How are you.
– Fine, thank you. What about you?
– Thank you (there was a short pause) I am calling to you on behalf of Mr. Teimuraz Shashiashvili’s.
– Listening.
– You will have to go to Oni the day after tomorrow. Aren’t you aware of the fact that we are celebrating the 100th anniversary of the Oni Synagogue. Mr. Eduard Shevardnadze is
expected to be there as well as some guests from abroad (once more pause). All in all, Mr. Teimuraz Shashiashvili charged you with being the leader of Kutaisi Jews delegation at this important meeting. The delegation will be served by minibus waiting at the entrance of the Jewish Synagogue on Boris Gaponov’s Street at 7 o’clock in the morning. Those who have any desire of participating in this activity are welcome! I wish you happy journey.
– Thank you very much. Have a nice day.
The same day I went to the synagogue and straight after the evening prayer announced from elevated place for rabbi the Imereti Governor’s statement.
დუხჭირი დრო იყო. მკითხველი რომ მიხვდეს იმ ავადსახსენებელ ეკონომიურ ვითარებას, რომელშიც საქართველოს მოსახლეობა აღმოჩნდა გაიდარის ე.წ. „შოკური თერაპიის“ წყალობით, ვიტყვი მხოლოდ ერთს: გაზეთ „საქართველოს რესპუბლიკის“ ერთი ეგზემპლარი ღირდა 300 000 კუპონი. გაქრა წარმოება-დაწესებულებები, გაქრა ხელფასი და როცა შიმშილმა კარზე დააკაკუნა, სასწაულივით მოგვევლინა იმერეთის გუბერნატორის, ბატონ თეიმურაზ შაშიაშვილის განკარგულება, რომლის თანახმად საქართველოს მწერალთა კავშირის ქუთაისის განყოფილების წევრებს და კულტურის სხვა სფეროში დასაქმებულ ადამიანებს დაგვინიშნეს ყოველთვიური დახმარება 100-დან 300-მდე ლარის ოდენობით (100 ლარი მაშინ 100 დოლარის ტოლფასი იყო – ი.პ.) აი, ამ დახმარებით და პირადი დანაზოგის წყალობით, უკრაინაში შევიძინე 12 ტონა ქაღალდი და მოვახერხე ოთხი ახალი წიგნის გამოცემა. 12 ტონა ქაღალდი შევიტანე გაზეთ “ქუთაისის“ რედაქციაში და გადავეცი ბეჟან ნამიჭეიშვილს და თენგიზ წოწონავას. ერთი წლის მანძილზე გაზეთი „ქუთაისი“ ჩემს მიერ უკრაინიდან ჩამოტანილი ქაღალდით გამოდიოდა.
რაჭა – საქართველო
ნიკორწმინდისკენ
Racha – Georgia
Towards Nikortsminda
– რაჭას რა დამავიწყებს?! სპი (გპი)-ის დიპლომიანი ინჟინერი, მე-4 სამშენებლო ტრესტის მმართველმა ოთარ ბიბილეიშვილმა (შემდეგ მშენებლობის მინისტრი იყო), მე-9 სამმართველოში ოსტატად დამნიშნა. 1966 წელია. ისე მოხდა, რომ იმ ზაფხულს უფროსი სამუშაოთა მწარმოებელი, კარგი მშენებელი ავალო სირაძე, ოჯახური მდგომარეობის გამო ორთვიან შვებულებაში გავიდა და მე-9 სამშენებლო სამმართველოს უფროსმა, ამირან კირტავამ შემომთავაზა სოფელ ჭელიაღელეში მიმდინარე ორსართულიანი სახლის მშენებლობას გავძღოლოდი. მე უყოყმანოდ დავთანხმდი. მივლინება სახელდახელოდ გამიფორმეს და ის დაუვიწყარი ზაფხული ჭელიაღელეში, ნაღდი რაჭველი კაცის ოჯახში ვცხოვრობდი. ქირის ფულს სამსახური იხდიდა.
მშენებლობა შუა სტადიაში იმყოფებოდა: საძირკვლები მზად იყო, კოლონები, რიგელები და ღრუტანიანი ფილები – დამონტაჟებული. ჩემს მოვალეობას შეადგენდა გადახურვის სამუშაოების დასრულება და ღიობების შევსება აგურით. რკინა-ბეტონის ქარხანაში (დირექტორი შოთა ნუცუბიძე) დამზადებული ოთხი რკინა-ბეტონის სეგმენტური ფერმა სიგრძით 12 მ. და სიმაღლით 3,5მ. ჯაჭვებით ტრაილერზე დავამაგრეთ და რაჭის გზას დავადექით. აქ, მადლობით მინდა მოვიხსენიო ამბროლაურის რაიკომის მდივანი, გვარად ბიბილაშვილი, რომელმაც ქუდზე კაცი გამოიყვანა, რათა ტვირთი ჭელიაღელემდე მშვიდობიანად მიგვეტანა. სირთულეს ქმნიდა ონის გზაზე გადასასვლელი ხიდი, რომელიც რაჭისაკენ მკვეთრად უხვევდა ადგილმდებარეობის გამო.
იმ ზაფხულს თვითმცლელი ავტომანქანა მემსახურებოდა, რომლითაც სამშენებლო მასალებს ვეზიდებოდით. მძღოლი გამთენიისას მაკითხავდა. კაბინაში როცა ჩავჯდებოდი, მანქანა ჩვეულებრივ ნიკორწმინდისკენ გაუტევდა და ხუთიოდე წუთში ტაძრის შემოგარენში დავაბიჯებდი. ეკლესიას და სამრეკლოს რომ შემოვუვლიდი ირგვლივ, ალაყაფის კარიბჭესთან გავჩერდებოდი და ყოვლადწმიდასავით ვდუდუნებდი:
„მაქვს მკერდს მიდებული
ქნარი, – როგორც მინდა –
ჩემთვის დიდებული
სხივი გამობრწყინდა.
………………………………
მზერა ქართულია
სივრცის დაუნჯებით,
თვალი გართულია
ფრთიან ფასკუნჯებით:
ფრთები, ფრთები გინდა,
კიდევ ფრთები გინდა,
გინდა დაეუფლო
სივრცეს ნიკორწმინდა!
და ის, ჩემთვის ისტორიული დღეები მახსენდებოდა, როცა სკოლაში გამოსაშვებ გამოცდაზე და შემდეგ ინსტიტუტში მისაღებ გამოცდაზე, თემად გალაკტიონის შემოქმედება ავირჩიე.
ჭელიაღელედან ნიკორწმინდამდე ფეხით ათიოდე წუთის სავალია. ტაძრის სახელწოდება ნიკოლაისწმინდიდან მოდის, მეფე ბაგრატ III-ის ბრძანებით 1010 წელს ჩაეყარა საძირკველი და 1014 წელს დასრულებული იყო.
ნიკორწმინდა – XI საუკუნის საკათედრო ტაძარი, თითქმის ერთადერთი არქიტექტურული ღირსშესანიშნაობა და ერთადერთი „ოქროს ხანის“ ტაძარი მთელ რაჭაში, მოხერხებულად განთავსებული და ადვილად მისასვლელი. თუ ქუთაისიდან ტყიბულის გავლით მიემგზავრებით და შაორის წყალსაცავს გვერდით ჩაუვლით, მოულოდნელად გამოჩნდება ტაძარი – ერთ-ერთი ულამაზესი ქართულ ეკლესიათა შორის, რომლის ანალოგი მსოფლიოში არ მოიპოვება. გასაკვირი არ არის, რომ ქართველები ტაძრის უჩვეულო სილამაზეს ეპითეტებით ამკობენ:
“თვალ-მარგალიტი”, “მზეთუნახავი პატარძალი”, “უნიკალური ძეგლი”.
საკათედრო ტაძრის აგების ისტორია უკავშირდება იმ ეპოქის ქართული პოლიტიკური ინტრიგის იდუმალებას, რამაც საბოლოოდ გაერთიანებული და ძლიერი ფეოდალური საქართველოს მყარი საფუძველი შექმნა. ამ მიმართებით იყო გააზრებული მეფე ბაგრატ III-ის მიერ ნიკორწმინდის ტაძრის აშენება 1010-1014 წწ., პრაქტიკულად სვეტიცხოვლის მშენებლობის პარალელურად. ეს ის მეფეა, რომელმაც ქუთაისში უქიმერიონის გორაზე თავისი სახელობის ტაძარი ააგო (1003).
ფასადი, ჩუქურთმა… ნიკორწმინდის დეკორი ქართული ხუროთმოძღვრების შედევრია. 2007 წლის 24 ოქტომბრიდან ტაძარი შეტანილია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის საცდელ სიაში.
ნიკორწმინდა
იტყვი ნიკორწმინდას და გაგახსენდება გალაკტიონი, იტყვი გალაკტიონს და თვალწინ დაგიდგება შუა საუკუნეების საქართველოს ხელთუქმნელი ძეგლი, მისი დეკორი, ფასადი, ქვაზე ამოკვეთილი ორნამენტები: მგოსანი ფრინველები თუ თეთრთავა ზღაპრული გრიფონები – არწივი, ქორი, შევარდენი და ყვითელსახა ფასკუნჯი; ფრთიანი ლომები და მოჭიხვინე მფრინავი რაშები. გუმბათის თორმეტივე სარკმელი ჩუქურთმებითაა ჩავარცხნილი, კოპწია, შეკიდულ-შემოკიდული ყურძნის მტევნებითაა დახუნძლული…
ვინმეს არ ეგონოს, რომ მე საქართველოს სხვა ტაძართა ენით აუწერელი მშვენება მავიწყდება, როგორც დღევანდელ რესპუბლიკაში, ისე ოკუპირებულ ტერიტორიებზე: აფხაზეთსა და სამაჩაბლოში, ტაო-კლარჯეთში… არა, წამითაც კი არ მავიწყდება, მაგრამ გალაკტიონმა, რატომღაც საკუთარ ღვთიურ პოეზიაში, ნიკორწმინდის ტაძარს განსაკუთრებული ქებათა ქება შეასხა.
გალაკტიონი ბრძანებს ნიკორწმინდის ტაძარზე: “მზერა ქართულია”-ო. მე დავძენდი, აქაური სოფლების სახელები საოცრად ქართული და მოსასმენია: მუხლი, კვაცხუთი, სორი, ნიგვზნარა, გლოლა, სადმელი, ბოსტანა, ბუგეული, ჭელიაღელე, ნაკადლევა, ხვანჭკარა – რომელი ერთი უნდა ჩამოვთვალო. აქ ყველგან რაჭული რთველიდან გადმონაჟური ღვინის სურნელი შემოეფეთება კაცს სახეში. მარანსაც იპოვის ჭაშნიკისმოყვარული კაცი და დააგემოვნებს, აბა რას იზამს.
მოგვიანებით, როცა მშენბანკის ქუთაისის განყოფილების თანამშრომლები სვანეთს ვეწვიეთ და მესტიაში გურამ თიკანაძის სახლ-მუზეუმიდან თეთნულდს, უშბას და შხარას შევცქეროდი, წარმოსახვაში გაცოცხლდა მთლად საქართველო – ამერ-იმერი და უნებურად გავიფიქრე: ეს გასაოცარი ქვეყანა ერთი დიდი საკურორტო კომპლექსია, რომლის ბადალი მსოფლიოში არ მოიძევება მეთქი. თან გონებაში ერთმა აზრმა გამიელვა: რა კარგი იქნებოდა ამ „ცა-ფირუზ, ხმელეთ-ზურმუხტ“ მხარეში, ანტაგონიზმი რომ აღმოიფხვრას და დაუნდობელი პოლიტიკური ბრძოლა დაპირისპირებულ მხარეებს შორის ურთიერთგაგებით შეიცვალოს-თქო. ასე მგონია, ამ შემთხვევაში, წინა კაცის გაკეთებული კარგი საქმე, მმართველ ძალას უაზროდ არ მოეჩვენება.
… ვითომ შეცდა შევარდნაძე, როცა 80-იან წლებში საქართველოს ერთ-ერთი მძლავრი სამინისტრო „საქნახშირი“ თბილისიდან ქუთაისში გადაიტანა და იქ დააფუძნა? „საქნახშირის“ კომბინატში მე ხუთი წელი ვიმსახურე, სადაც ტყვარჩელის (აკარმარის) და ტყიბულის შახტებისთვის უსაფრთხოების მიზნით, საყრდენ კედლებს (ზვავსაწინააღმდეგო) და სხვა შენობა-ნაგებობებს ვაპროექტებდი.
აკარმარაში და ტყიბულში მინისტრის აპარტამენტებში მეძინა. სასთუმალთან, ხელის გაწვდომაზე მდგარ მაგიდაზე, ტელეფონების ჯარი იყო ჩამწკრივებული. შემეძლო საბჭოეთის საზღვრებში ყველა ქალაქს დავკავშირებოდი; კომუტატორების საშუალებით, დღისით თუ შუაღამეს, საჭიროების შემთხვევაში, შემეძლო კრემლთან დამემყარებინა კავშირი.
ერთხელ, სამინისტროს ადმინისტრაციამ, ჯანდაცვის სისტემის პროგრამის ფარგლებში, სანატორიუმებისა და დასასვენებელ სახლებში მეშახტეების გარკვეული კონტიგენტისათვის ნომრების დასაჯავშნად, ბორჯომში მიმავლინა. ბორჯომპარკის სიახლოვეს დამიდეს ბინა. ოროთახიანი ნომერი მომცეს. ამით ვისარგებლე და ცოლ-შვილიც წავიყვანე ამ უმშვენიერეს საკურორტო ქალაქში. სასტუმროს გვერდით, რკინა-ბეტონის და მინის კონსტრუქციებით აშენებული, რესტორანი მდებარეობდა. ჩვენი ნომრის აივანი, სწორედ მას გადასცქეროდა. სამი კვირა უფასოდ ვტკბებოდით ცნობილი ანსამბლის ვია-75-ის მუსიკალური ორანჟირებით. ორკესტრი საღამოს 7 საათიდან უკრავდა და პირველ ნომრად, ყოველთვის უჩა კორძაიას სიმღერა „ბაკურიანი“ სრულდებოდა: „თეთრი რელსებით მთიდან ვეშვებით და კუკუშკა ც მიგვაქროლებს წინ“. სიმღერის ტექსტის ავტორი, როგორც ვიცი, ნუგზარ ერგემლიძეა. მე იგი, მწერალთა კავშირში, მაჩაბლის 13, გურამ ფანჯიკიძის კაბინეტის მოსაცდელში გავიცანი. ისე მოხდა, რომ ბატონი ნუგზარი, პოეტი ირაკლი ბაზაძე და მე ერთად აღმოვჩნდით. მე და ირაკლი მეგობრები ვიყავით. იქ, სხვა ცნობილი მწერლებიც იყვნენ… – შენ იაკობს თუ იცნობო, – ეკითხება ნუგზარის ირაკლი. – არაო, – მიიღო პასუხად.
– ჰოდა, გაიცანიო, იაკობმა ისეთი წიგნი გამოსცა, საქართველოს და ახლო აღმოსავლეთის ისტორია თავიდან არის დასაწერიო. მერე ირაკლიმ მე მკითხა, დიპლომატში „ქართული ლეგენდა“ თუ გაქვსო, კი, მეთქი, თავით ვანიშნე, ჰოდა აჩუქე ნუგზარის… დიპლომატი გავხსენი, წიგნი ამოვიღე და ნუგზარის გავუწოდე. არა, მასე არა, წარწერით აჩუქე… ასეც მოვიქეცი.
ცნობისთვის, ბრეჟნევის მმართველობის დროს, ე.წ. გაყინულ („Застой“) პერიოდში, დილაადრიან, სამსახურში, ბატონი ნუგზარ ერგემლიძის სიმღერები მიმაცილებდა, რაც საქართველოს რადიოს დიდი დამსახურებაა: მინი რადიო ყველა მაღაზიაში იყიდებოდა და ყველა ოჯახში იყო დამონტაჟებული.
… ვითომ შეცდა შევარდნაძე, როცა სააკაშვილს ურჩია ბაგრატის ტაძრის გუმბათი დაასრულეთო და საქართველოს პარლამენტი ჩვენს „სავარდო და სამაისო“ ქუთაისში დაამკვიდრეო?
კუს ტბა კი გვაქვს თბილისში, მაგრამ იმის აუცილებლობა, პარლამენტი კუს აბჯარში რომ მოვაქციოთ, ისტორიულადაც გაუმართლებელია. იმას რომ, დავით IV აღმაშენებელი, თამარ ბრძენი და გიორგი ბრწყინვალე, არცთუ იშვიათად, გელათიდან და გეგუთის სასახლიდან მართავდნენ საქართველოს რელიგიურ-პოლიტიკურ პრობლემატიკას, ვერცერთი ისტორიკოსი ან პოლიტიკოსი ვერ გაბედავს მცდარი უწოდოს.
ჯავშან-ნიჟარა, კარიბჭით, მუცელფეხიანების მოგონილია; ლოკოკინათათვის სახლიდან გასვლის საჭიროება, როგორც ასეთი, არ არსებობს, საფრთხის მოახლოების დროს, ისინი ჯავშან-ნიჟარაში იმალებიან.
დემოკრატია, საზოგადოებრივ-ეკონომიური ფორმაციების განვითარების თანადროულ ეტაპზე, არ ნიშნავს იმას, რომ მმართველი ძალა პირველყოფილ თემურ წყობილებას, ე.წ. პირველყოფილ კომუნიზმს, მონათმფლობელობას ან ფეოდალიზმს დაუბრუნდეს. მრავალსაუკუნოვანი, უკვე უკანდარჩენილი პერიპეტიები გვავალდებულებს, კარგად გავიაზროთ რას ვუანდერძებთ შთამომავლობას.
ეს ისტორიული შაბლონი-პარადიგმა მოვიყვანე როგორც მაგალითი, როგორც ნიმუში. თუ მიხვდებიან რატომ ან რისთვის დავწერე, ხომ კარგია, და თუ არა, არც ამით დაშავდება რამე; მე მაინც ჩემს აზრზე ვიქნები: ისე როგორც რიონია დედაქართული მდინარე, ისე ქუთაისია დედაქართული ქალაქი, რამეთუ მისი მოსახლეობის 80% სუფთა ჯიშის ქართველები არიან, რომლებისთვისაც „ტო“-ს ინსტიტუტი უცხო ხილია. ის რომ, ხვამლიდან უკეთესად ჩანს აფხაზეთი, ვიდრე მთაწმინდიდან, ლიტონი სიტყვები არ არის. ეგ კი არა და, ჩემი ნება რომ იყოს, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობას ქუთაისში დავუდებდი ბინას.
აი, საკუთარ თავს რატომ ვაძლევ უფლებას, ვურჩიო საქართველოს მთავრობას, საქართველოს პარლამენტს, რომ დედაქართულ ქუთაისში, არცთუ დიდი ხნის წინ აშენებული საპარლამენტო კომპლექსი შეინარჩუნონ და დროგამოშვებით, გამსვლელი სესიები, ამა თუ იმ მნიშვნელოვან საკითხებზე, იქ ჩაატარონ.
ვინ იცის მომავალი რას მოგვიტანს, რარიგ განვითარდება მოვლენები, მით უმეტეს, რომ საღორიის ტყეს გაცდები თუ არა, სადგური რიონიც გამოჩნდება, საიდანაც ცხუმი (იხ. ქ.ს.ე. ტ11. გვ.259, თბ.,1987) და ლაზიკა (იხ. ი. პაპიაშვილი, „გაგრა“, გამომცემლობა „მერანი“, თბ., გვ.125, 2013) უფრო ახლოსაა ვიდრე თბილისიდან.
შოვში გაგონილი ამბავი
მითოლოგია
The Story heard in Shovi
Mythology
მანძილი თბილისიდან შოვამდე 330 კმ.-ია, ქუთაისიდან კი – უფრო ახლოა, 200კმ თუ იქნება.
80-იან წლებში, ენით და კალმით აუწერელ კურორტ შოვში ვისვენებდი ოჯახთან ერთად. სასტუმროში ვცხოვრობდით. იქვე ახლოს, რკინის წყარო გადმოჩუხჩუხებდა. წყაროს გვერდით სტალინის ბიუსტი იდგა. ამ ადგილიდან კარგად ჩანს ვეებერთელა კლდის მასივი და მასზე გამოსახული მამაკაცის დიდი სახე. როგორც შოველები ამბობდნენ ამირანის სახიერება კლდეზე ბუნებრივად არის გამოსახული და მის შექმნაში ადამიანის ხელი არ ურევია. მათი გადმოცემის თანახმად, ამირანის მამა მჭედელი ყოფილა და შვილსაც ეს ხელობა შეასწავლა. ხუთი წლის ამირანი რკინას კვერავდა, ხმლებს ამზადებდა და უკვე საგმირო საქმეებს სჩადიოდა. საკუთარი ხმალიც თვითონვე გამოუკვერავს; ისეთი მძიმე ყოფილა არავის შეეძლო მისი ადგილიდან დაძვრაც კი. დიდ ძალასთან ერთად, ამირანს ბუნებრივი ნიჭი დაჰყოლია სამედიცინო ხელოვნებაში, სამკურნალოდ ვარგისი ყვავილების და მცენარეების გამოცნობა თანდაყოლილი ჰქონია, უვლიდა მათ, ხოლო ავთვისებიანებს ანადგურებდა.
ეს ამბავი ერთმა შოველმა მეპურემ მიამბო. მართალია მაშინ შოვური პურის სურნელი უფრო მიზიდავდა, ვიდრე მითოლოგია, მაგრამ მონათხრობი ისე რეალურად მომეჩვენა, რომ კარგად დავიმახსოვრე. მისი თქმით, როცა ამირანი წამოიზარდა, ბადრი და უსუპი დაიძმობილა. კავკასიიდან ათენში გადასულა და ბერძნების წარმართული რელიგიის მთავარ ღვთაებას – ზევსს ცეცხლი მოსტაცა და მისი სინათლე ხალხს მიუტანა. როცა ქვეშევრდომმა ღმერთებმა ზევსს შეატყობინეს კავკასიელი გმირის თავხედობა, ზევსი აღშფოთებულა და უბრძანებია შეეპყროთ იგი, დაებრუნებინათ სამშობლოში – კავკასიაში და შოვის კლდის გამოქვაბულში მიეჯაჭვათ.
ასეთია შოველების თქმულება ამირანზე. მართალია, ძნელი დასაჯერებელია ანტიკურ ხანაში ამირანის საბერძნეთში გადასვლა და ზევსისთვის ცეცხლი მოტაცება, მაგრამ თუ გავიხსენებთ ბრმა ჰომეროსის ეპიკურ ლირიკას „ოდისეას“, სადაც პირველად არის ნახსენები „ოქროს საწმისი“, შესაძლებელია ამირანმა, იასონის მიერ კოლხეთში დატრიალებული ტრაგედიის სანაცვლოდ, შურისძიების მიზნით, ზევსს ცეცხლი მოსტაცა და მისი შუქი კოლხეთში გადაანაცვლა, რამეთუ:
„ამირანი – ამირანიანის ეპოქის მთავარი გმირი. ამირანის შესახებ თქმულებები დაფიქსირებულია საქართველოს ყველა კუთხეში, ქართული ენის ყველა დიალექტზე, რაც ძვ. წ. მე-3 ათასწლეულით თარიღდება“ (ქ.ს.ე.)
ასეა თუ ისე, შოვური თქმულების თანახმად, ოლიმპზე განცხრომით მოკალათებულ ზევსს, ამირანი სამშობლოში დაუბრუნებია და შოვის კლდის გამოქვაბულში მიუჯაჭვავს.
თუშური თქმულების თანახმად, კავკასიის ქედზე, გამოქვაბულში მიჯაჭვულ ამირანს მკერდს მუდმივად არწივი უძიძგნის, ხოლო ერთგული ძაღლი ჯაჭვს ლოკავს და ცდილობს გმირის გათავისუფლებას, მაგრამ ყოველი ვნების ხუთშაბათს, აღდგომის წინ, მოდიან მჭედლები და ჯაჭვს აახლებენ. ფიქრობენ, რომ ამის გამო ამირანს სძულს მჭედლები; ჩემი აზრით, ბრალდება უსაფუძვლოა, რადგან ამირანი თვითონ იყო მჭედელი.
თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ შუა საუკუნეების ქართულ ლიტერატურაში, კერძოდ “ვეფხისტყაოსანში”, ამირანი ტოპოლოგიურად დგას პრომეთესა და აბსკრილის (აფხაზური ლეგენდის) გვერდით, მაშინ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ამირანი და პრომეთე ერთი და იგივე მითოლოგიური გმირია. ბერძნული მითოლოგიის თანახმად, პრომეთე ჰერკულესმა გაათავისუფლა.
ამ მიმართებით საინტერესოა აკაკის ლექსი „ამირანი“:
„მოვა დრო და თავს აიშვებს,
იმ ჯაჭვს გაწყვეტს გმირთა-გმირი!
სიხარულად შეეცვლება,
ამდენი ხნის გასაჭირი!
არ შევცდები თუ ვიტყვი, რომ ის დრო, რომელსაც აკაკი ნატრობდა, ქართულ სინამდვილეში მრავალჯერ იყო დამდგარი. მე აქ ძირითადად დავასახელებ პიროვნებებს, რომელთა ძალისხმევითაც ქართული ენა და საქართველოს სახელმწიფოებრიობა მკვდრეთით აღსდგებოდა ხოლმე: ბაგრატოვანთა დაბრუნება თავიანთ პირვანდელ სამშობლოში (ი. პაპიაშვილი „ქართული ლეგენდა“), ფარნავაზი, მირიან მეფე და წ. ნინო კაბადოკიელი, დავით აღმაშენებელი, თამარი, გიორგი ბრწყინვალე, გიორგი სააკაძე, სტალინი, ზვიად გამსახურდია, შევარდნაძე.
ძველი ბერძნული მითოლოგიის თანახმად, პრომეთეს მამა იაფეტია, ხოლო დედა კი კლიმენაა – ოკეანის ქალიშვილი. არსებობს პრომეთეს გენიალოგიური ნუსხის (საგვარტომო აღწერილობა) სხვა ვერსიები, მაგრამ ჩვენს შემთხვევაში მნიშვნელოვანი ზემოთაღნიშნული ვერსიაა, რადგან ძველი აღთქმის თანახმად იაფეტი იყო ნოეს უმცროსი ვაჟი. პრომეთეს გენიალოგიურ შტოს შესახებ მრავალი განშტოება არსებობს, მაგრამ ძირითადი ფაქტები და მოვლენები უცვლელია, ვთქვათ ის რომ პრომეთე იყო ადამიანების დამცველი ღმერთების არასწორი თვითნებური მოქმედებებისაგან და ისიც რომ იგი, პრომეთე იყო ზევსის მკვიდრი ბიძაშვილი, რაც ბევრ რამეზე მეტყველებს. აქედან გამომდინარე, პრომეთეს და ზევსის მამები, იაფეტი და კრონოსი სისხლისმიერი ძმები არიან. მეორეს მხრივ, უძველესი ქართული ისტორიოგრაფია (ქართლის ცხოვრება) იაფეტს უწოდებს ქართველური ტომების – თაბალებისა და მუშქების (მოსხები) წინაპარს, რაც ჩემი კვლევების ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პოსტულატია. ამრიგად, რუსთაველის აზრი ამირანის ტოპოლოგიური იდენტიფიკაციის შესახებ პრომეთესა და აბსკრილთან შეიძლება აქსიომად ჩაითვალოს. დიახ, რუსთაველი არასდროს წერდა ფაქტებისა და მოვლენების შედარების გარეშე.
ანტიკურ ეპოქაში პრომეთე რამდენიმე ცნობილი ეპოსითაა წარმოდგენილი. მათ შორისაა: ჰესიოდეს „თეოგონია“, ესქილეს „მიჯაჭვული „პრომეთე“, ლუკიანე სამოსატელის „პრომეთე“… მათ შორის, ვინც ძლიერი ზეგავლენა მოახდინა XIX და XX საუკუნის ისტორიულ და პოლიტიკურ მოვლენებზე, ლუკიანე სამოსატელია. იგი II საუკუნეში მოღვაწეობდა. მას ეკუთვნის სიტყვები: „ჯვარზე გაკრული სოფისტის“ მცნება. სოფისტებს ებრძოდნენ სოკრატე და პლატონი. „მოჩვენებითი სიბრძნე“ -ასე უწოდა სოფისტიკას არისტოტელემ, ხოლო მათ მიმდევრებს „ცრუბრძენნი“, რომლებმაც იციან თუ როგორ მოიგონ ფული. ამჟამად მიჩნეულია რომ სოფისტებმა საფუძველი მოუმზადეს მეცნიერულ დონეზე ლოგიკის განვითარებას და ენობრივ გრამატიკას.
ლუკიანეს (წარმოშობით სირიელი იყო ქ. სამოსატოდან), საფრანგეთის რევოლუციის დროს, „კლასიკური ეპოქის ვოლტერი უწოდეს“ (ჰეგელი). რაც შეეხება ამ მწერალ-სატირიკოსის მიერ შემოტანილმა „ზეკაცი“-ს ცნებამ დიდი გავლენა მოახდინა XX საუკუნის გერმანული ნაციონალიზმის და იდეოლოგიური ანტისემიტიზმის ჩამოყალიბებაზე (რიხარდ ვაგნერი და ფრიდრიხ ნიცშე).
საქართველოში ლუკიანეს რამდენიმე ნაწარმოებია ცნობილი. მოვიყვან რამდენიმე ამონარიდს ამ ნაშრომებიდან:
- „აი, კავკასიონი, ჰეფესტო, სადაც ეს უბედური ტიტანი უნდა მივაჯაჭვოთ. მოვძებნოთ თოვლით დაუფარავი შესაფერისი კლდე, რომ მაგრად ჩავჭედოთ ბორკილები“
- „პრომეთე: ვიცი ჰერმეს, რომ გავთავისუფლდები, მალე მოვა თებედან ის, შენ რომ ძმად გერგება და ისრით განგმირავს არწივს…“
- „პრომეთე: გამათავისუფლე ზევს, უკვე საკმაოდ დავიტანჯე.
ზევსი: შენ მეუბნები, რომ გაგათავისუფლო? შენ, რომელსაც თექვსმეტი ძერა უნდა გიკორტნიდეს არა მხოლოდ ღვიძლს, არამედ თვალებსაც გითხრიდეს. რამეთუ ისეთი არსებანი გამოგვიძერწე, როგორიც ადამიანია, ცეცხლი მოგვპარე და ქალები შექმენი; მე მომატყუე ხორცის განაწილებისას, ქონით დაფარული ძვლები შემომაპარე, შენთვის კი უკეთესი წილი გადაინახე.“
(1,2 „პრომეთე ანუ კავკასიონი“, 3. „პრომეთე და ზევსი“ – ძველი ბერძნულიდან თარგმნა, შესავალი, შენიშვნები და საძიებელი დაურთო მარი ფიჩხაძემ)
„1. სამშობლოზე უტკბესი არაფერიაო – გვსმენია მრავალგზის. მართლაც არსებობს განა სამშობლოზე უამესი, უდიდესი და უღვთაობრივესი? ყოველივე ამის მიზეზი და მასწავლებელი, რასაც ადამიანები წმიდად და საღვთოდ მიიჩნევენ, ხომ სამშობლოა! ვინაიდან იგია მათთვის სიცოცხლის მომცემელი, გამომკვებელი და მზრდელი. მართალია, სხვათა ქალაქების სიდიადესა და ბრწყინვალებას, მათი შენობების ქმნულ კეთილობას ბევრი მოჰყავს გაოცებაში, მაგრამ სიყვარულით კი მაინც ყველას სამშობლო უყვარს. მრავალნი დამტკბარან, თანაც ძალიან, სხვათა ქვეყნებში სანახაობათაგან მიღებული სიამოვნებით, მაგრამ იმდენად არავინ ძლეულა მათი სიმდიდრით სამშობლო რომ დავიწყებოდეს“
(„ქებათა ქება სამშობლოს“ – ძველი ბერძნულიდან თარგმნა, შესავალი წერილი და კომენტარები დაურთო ქეთევან ჯერვალიძემ).
P.S. ავტორის მინაწერი: გმადლობთ, ქალბატონო ქეთევან!
„ხარს ვგევარ ნაიალაღარს,
რქით მიწასა ვჩხვერ, ვბუბუნებ,
ღმერთო, სამშობლო მიცოცხლე! –
მძინარიც იმას ვდუდუნებ!“
ვაჟას „სიმღერა“
როტშილდების საგვარეულო გერბი
Rothschild family coat of arms
ონის სინაგოგა მავრიტანული არქიტექტურული სტილის სანიმუშო მაგალითია. იგი აგებულია ეკლექტიკურ სტილში და ქუთაისისა და თბილისის სინაგოგების შემდეგ სიდიდით მესამეა. ეკლექტიკა არქიტექტურაში არის მხატვრული მიმართულება, რომელიც ერთ შენობაში ნებისმიერი არქიტექტურული ფორმის გამოყენების საშუალებას იძლევა. არქიტექტურის ისტორიის ექსპერტთა აზრით, სიტყვა „ეკლექტიკა“-ს სინონიმია სიტყვა “ისტორიზმი”. საინტერესოა, რომ ონის სინაგოგა გარეგნული სახით ძალიან ჰგავს ბრაზილიის ქალაქ მანაუსში აშენებულ ამაზონასის საოპერო თეატრის შენობას. საყურადღებოა, რომ ქალაქ ონში სინაგოგის პროექტირებისა და მშენებლობის პერიოდი (1880-1895) ამაზონასის ოპერის თეატრის (1881-1896) მშენებლობის პერიოდს ემთხვევა.
ქალაქ მანაუსი. ამაზონასის საოპერო თეატრი
ქართველები ამ ნაგებობას უწოდებენ ტაძარს, მაგრამ ებრაელებისათვის იგი სინაგოგაა – თავშეყრის ადგილი, რომლის ფუნქცია ისეთივეა, როგორც პარლამენტი. ებრაული „ქნესეთი“, რამეთუ ებრაელებს ლოცვის უფლება ღია ცის ქვეშ აქვთ თუ „მინიანი“ (ათი კაცი“) შეიკრიბება.
Oni’s Synagogue is the example of the Moresque gorgeous architecture. It has been built in the eclectic style. It stays third in the line after Tbilisi and Kutaisi synagogues. The Georgians call this structure a Cathedral while for Jews it’s a synagogue, a place for meeting, functioning like a parliament, that is Jewish “Knesset”, since the Jews can pray in the open area if there are not less than “minian” – quorum (ten men).
ონის სინაგოგის აგების ისტორია დაკავშირებულია ონელი რაბინის ელიაუ (ელია) ამშიკაშვილის სახელთან.
1880 წელი. დაბა ონში სულ 52 ოჯახი ცხოვრობდა. ხალხს სინაგოგის აშენების კი არა, პურის ფული უჭირდა. რასაკვირველია, ისეთი გრანდიოზული შენობის აგებას, როგორიც არის ონის სინაგოგა, ონელი ებრაელები ვერ შეძლებდნენ. აი, ამ გაჭირვებულ დროში, როცა ხალხი სიცოცხლის შესანარჩუნებლად, ასე რომ ვთქვათ, წელზე ფეხს იდგამს, ხდება რაღაც სასწაულის მსგავსი მოვლენა; ონის ებრაელების თავყრილობამ ახალგაზრდა, 16 წლის ყმაწვილი კაცი, გააგზავნა მოსკოვში – „იეშივაში“, თალმუდის შემსწავლელ უმაღლეს სკოლაში, ცოდნის მისაღებად. ამ ყმაწვილს ელიაუ (ელია) ამშიკაშვილს ეძახდნენ. როგორც წყაროებიდან ჩანს, ელიას მოსკოვის „იეშივაში“ თავი გამოუჩენია, როგორც ნიჭიერ და პერსპექტიულ ახალგაზრდას და იგი, სწავლის გასაგრძელებლად გაუგზავნიათ, იმ დროისათვის, ყველაზე საუკეთესო „იეშივებში“ – კრაკოვსა და ვარშავაში. ეს ის დროა, როცა თალმუდური სიბრძნის შემსწავლელმა ცენტრმა ბაბილონიდან და აფრიკიდან პოლონეთში გადაინაცვლა. სწავლის დამთავრებისთანავე ელია ვარშავაში რაბინად აკურთხეს და შესთავაზეს სასწავლებელში რაბინის თანამდებობაზე დარჩენილიყო, რაზეც ელიამ უარი თქვა, რამეთუ ოცნებად ჰქონდა გადაქცეული მშობლიურ ონში სინაგოგის აშენება; და ამ სურვილის განსახორციელებლად, მათთვის დახმარება უთხოვია. ირკვევა, რომ ვარშავისა და კრაკოვის ებრაელობა პატივს სცემდა მას, როგორც პერსპექტიულ პიროვნებას და დაეხმარნენ კიდეც. მათი რეკომენდაციით იგი მიემგზავრება ლონდონში; პოლონელი ებრაელების რეკომენდაციის საფუძველზე, იგი შეხვდა დიდი ბრიტანეთის კუნძულების პერს, ნათან როტშილდს, რომელიც ღრმად მორწმუნე ოჯახში, ებრაულ ტრადიციებზე იყო აღზრდილი.
ინგლისელი პერი ყურადღებით უსმენდა რამდენიმე ენაზე მოლაპარაკე ახალგაზრდა ქართველი რაბინის მჭერმეტყველებას, რომელიც აღგზნებული გამომეტყველებით უხატავდა მას საქართველოს ბუნებას, კერძოდ რაჭას, მის მთა-გორებს, წყლებს… ენადაუღალავად აქებდა იგი მის მშობლიურ, უსაყვარლეს ონს და უმტკიცებდა კაპიტალისტს, რომ თუ მსოფლიოში შესაძლებელი იყო სადმე სამოთხის არსებობა, ეს იყო რაჭა!
ასე იყო, თუ ისე იყო, ბატონი როტშილდი მოუხიბლავს ახალგაზრდა რაბინის ენთუზიაზმს და გადაუწყვეტია დახმარებოდა მას. აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ ნათან (ნათანიელ) როტშილდი იყო შვილიშვილი ნათან-მაიერ როტშილდის და შვილთაშვილი მაიერ-ამშელ როტშილდის, რომელიც როტშილდების დინასტიის დამაარსებელი გახლდათ. ნათან (ნათანიელ) როტშილდი ინგლისის და საერთოდ ებრაელობის დიდი ქომაგი და დამცველი ყოფილა.
მამის, ლიონელ როტშილდის გარდაცვალების (1879) შემდეგ იგი სათავეში ჩაუდგა როტშილდების დინასტიის ბანკს ლონდონში. სავარაუდოა, რომ ელია ამშიკაშვილი ნათანიელ როტშილდს შეხვდებოდა 1879-1880 წწ. (დასანანია, რომ მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებში ძალიან მცირე ცნობებია შემონახული ელია ამშიკაშვილის შესახებ. თვით მისმა ახლო შთამომავლობამაც კარგად არ იცის ამ ფრიად განათლებული და ორგანიზატორული ნიჭით დაჯილდოვებული პიროვნების ბიოგრაფია. როგორც ირკვევა სადღაც ნალჩიკშია გარდაცვლილი 1912 წლის ზამთარში, არც უფიქრიათ ონში გადმოესვენებინათ, საფლავიც არ იციან მისი.)
ელია ამშიკაშვილი ნათან როტშილდს ალბათ საკუთარ ბანკში შეხვდებოდა. მე შემიძლია წარმოსახვის საშუალებით გადმოვცე მკითხველს ამ ორ დიდ ადამიანს შორის გამართული დიალოგი:
– პატივცემულო რაბი, მე მსიამოვნებს რომ გავიცანი თქვენისთანა ბრძენი და მჭერმეტყველი ადამიანი შორეული საქართველოდან, მაგრამ თუ მეხსიერება არ მღალატობს ეს მთა-გორიანი ქვეყანა, დღეს რუსეთის პროვინციაა, – თქვა ნათანიელმა და ელიას გამჭოლად შეხედა.
– დიახ, ჩემს სამშობლოში, ქართული ენა აკრძალულია.
– საინტერესო ინფორმაციაა… იცით, რომ ჩემმა დიდმა ბაბუამ, მაიერ-ამშელ როტშილდმა, როცა მას შეატყობინეს, რომ ნაპოლეონი ვატერლოოსთან დამარცხდა და გაიქცა, რაც ლონდონის სამეფო კარმა, კერძოდ, მეფე გეორგ III არ დაიჯერა, ბაბუამ ეს მომენტი რაღაც წამებში სწორად შეაფასა და დიდი კაპიტალის მფლობელი გახდა. აი, მაშინ წარმოუთქვამს მას ასეთი ფრაზა: „ვინც ფლობს ინფორმაციას, ის მსოფლიოსაც მართავს.”
– Yes, Georgian is forbidden in my country.
– It’s an interesting information…You now, that when my great grandfather Mayer Amschel Rothschild was informed that Napoleon was defeated at Waterloo and escaped, which the London court and, in particular, George III did not believe, he immediately appreciated the situation correctly and became the owner of a great wealth. It was then when he said, “Who owns the information he owns the world”.
– მაგრამ დავუბრუნდეთ თქვენს საქმეს. გსურთ რომ ააშენოთ სინაგოგა თქვენს მშობლიურ სოფელში რაჭაში…
– ბატონო ნათანიელ, – გააწყვეტინა მას ელიამ, – რაჭა საქართველოს ერთ-ერთი ულამაზესი კუთხეა… ჩვენ რაჭველ ებრაელებს სინაგოგის აშენება გვსურს რაჭის პატარა სოფელში – ონში, მდინარე რიონის მარცხენა ნაპირზე.
– მაპატიეთ, არ ვიცოდი. ე.ი. გსურთ ააგოთ რაჭის პატარა სოფელში – ონში სინაგოგა. – დინჯად გაიმეორა კაპიტალისტმა და საწერ მაგიდაზე რაღაც გადააადგილა – პოლონეთში, იმათ ვინც თქვენ ჩემთან შესახვედრად შუამდგომლობა აღგიძრეს, იციან, რომ მე თანხებს ვწირავ ებრაელობის კეთილდღეობისათვის. ბევრს ვფიქრობ ამ საკითხზე. ჩემს დიდ ბაბუას, რომელიც ახლახანს ვახსენე, დიდი თანხების გაცემა დასჭირდა, რათა თავი დაეღწია გეტოს საშინელებიდან. მე ურთიერთობა მაქვს სიონიზმის დამაარსებელთან თეოდორ გერცელთან. მისი ნაშრომი „ებრაელთა სახელმწიფო“ ჩემი სამაგიდო წიგნია. მან მაგიდიდან წიგნი აიღო და ისევ მაგიდაზე დადო. ჩემი აზრით, მისი იდეა უგანდაში ებრაელების სახელმწიფოს შექმნის შესახებ, არ უნდა იყოს ურიგო.
– თქვენო უდიდებულესობავ, ეს საკითხი ძალიან რთული გადასაწყვეტია. მოდით „მაშიახის“ (მესია) მოსვლისთვის გადავდოთ.
ბანკირმა გაიღიმა
– კარგი, გეთანხმები, ეგრე იყოს, – უპასუხა მან რაბის და უეცრად ეკითხება: თუ გაგიგონიათ თქვენ ასეთი სახელი: ალფრედ ნობელი?
– დინამიტის შემქმნელი, დინამიტის მეფედ წოდებული.
– დინამიტი, – გაიმეორა ლორდმა როტშილდმა, – ენა ადვილად იტყვის, მისი გამოგონებისთვის მან დიდი შრომა, ენერგია და მსხვერპლი გაიღო, მისი ერთი ძმა შეეწირა ამ საქმეს.
– მის შესახებ უარყოფითი ეპითეტები დადის ხალხში.
– დინამიტი… – ისევ გაიმეორა ლორდმა, ისე რომ რაბინის შეფასებისათვის ყურადღება არ მიუქცევია, – დინამიტი ეს პროგრესია, მომავალია: გზებია, გვირაბებია, წყალგამტარი არხებია… ბანკირი წამოდგა, ფანჯარასთან მივიდა და შენობის წინ მოწყობილ გაზონებს გადახედა, ყვავილნარით დამშვენებულს. ჩვენ, როტშილდებს და ნობელებს, აფშერონის ნახევარკუნძულზე საერთო ინტერესები გვამოძრავებს…
რაბი ელია ამშიკაშვილმა ისევ გააწყვეტინა სიტყვა კაპიტალისტს. შეეკითხა:
– პატივცემულო ნათანიელ, ეს ბიზნეს საქმიანობა უმუშევრობას ხომ არ გამოიწვევს? აფშერონის ნახევარკუნძულზე სოფლის მეურნეობა: მიწათმოქმედება და მეცხოველეობაა განვითარებული, ასობით ადამიანი დარჩება დაუსაქმებელი.
– შესაძლებელია… მაგრამ ისინი მალე დასაქმდებიან ნავთობმომპოვებელ და ნავთობგადამამუშავებელ ქარხნებში – უპასუხა მას ნათანიელ როტშილდმა და განაგრძო: ჩვენ, როტშილდებსა და ნობელებს ბათუმის სავაჭრო საზოგადოების დაფინანსებისათვის, პარიზის საბანკო სახლში, 6 (ექვსი) მილიონი კაპიტალი გვაქვს დაბანდებული. დღეს, მართალია, ჩვენს შორის მცირედი გაუგებრობაა აფშერონის ნავთობით მდიდარი მიწების ათვისების საქმეში, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ უდიერად მოვიხსენიო „ძმები ნობელების ასოციაცია“ და მისი ხელმძღვანელი ალფრედ ნობელი.
– თქვენო უდიდებულესობავ, თქვენი საუბრიდან გამომდინარე, ვხვდები რომ ონის სინაგოგის განხორციელებასთან დაკავშირებით, აქცენტი გადაგაქვთ ალფრედ ნობელზე. შეგახსენებთ, რომ ონში სულ სამასი ებრაელი ცხოვრობს. როგორ ფიქრობთ, სტოკჰოლმში დაბადებული კაცი, ეროვნებით შვედი, ამერიკაში, რუსეთში, საფრანგეთში და თითქმის მთელს მსოფლიოში ცნობილი მეწარმე, რომელსაც ევროპის საზოგადოებამ ნაადრევი ნეკროლოგი მიუძღვნა იარაღის გაყიდვით მიღებული მოგებისათვის, სინაგოგის აშენებისთვის რამდენიმე მილიონს გაიღებს?
– „ნობელი ყველაზე მდიდარი ხულიგანია ევროპაში“. რაბი იცით ვის ეკუთვნის ეს მხატვრული გამონათქვამი?… როტშილდი მცირე ხნით დუმდა და როცა რაბიმ არ უპასუხა, განაგრძო:
– ეს პოეტური ეპითეტი ეკუთვნის მის მეგობარს, დიდ ფრანგ მწერალს, ვიქტორ ჰიუგოს. ამ რამდენიმე წლის წინ, ალფრედმა შეიძინა ერთ-ერთი ფეშენებელური სახლი პარიზის ცენტრში. ის დასახლდა ქუჩაზე, რომელსაც მალახოვის ავენიუ უწოდეს ყირიმის ომში გამარჯვების ნიშნად. ეს სახლი ხელოვნების სასახლეა, სადაც ალფრედი, როცა ის პარიზშია, ევროპის ყველა ქვეყნიდან ცნობილ ადამიანებს იღებს და სტუმართმოყვარე მასპინძელი ყველას თავის მშობლიურ ენაზე ესაუბრება. ამ დროს კი, სასახლის ვრცელ ბიბლიოთეკაში მას ელოდებიან ერთგული მეგობრები: ვიქტორ ჰიუგო, რომელმაც დააჯილდოვა იგი ზემოთხსენებული ფრთიანი ფრაზით, აგრეთვე ტურგენევი, იბსენი, ანდერსენი, ალექსანდრ დიუმა, ჩეხოვი. ისინი საუბრობენ ლიტერატურაზე, ცნობილ მწერლებზე: ბალზაკის, გოგოლის, ლამარტინის შემოქმედებაზე და, რა თქმა უნდა ბაირონსა და შელიზე, რომელთა ზეგავლენითაც მან დაახლოებით 25 წლის წინ დაწერა თავისი პირველი პოემა „გამოცანა“, რომელშიც მოგვითხრობს თავის პირველ უიღბლო სიყვარულზე, გოგონაზე, რომელიც უდროოდ გარდაიცვლება ტუბერკულიოზისაგან და მისი სახელი ყველასათვის დარჩება, როგორც “ერთუცნობიანი გამოცანა”.
– “Nobel is the richest hooligan in Europe”. Rabbi do you know whose literary expression it is?.. – Rothschild kept silence for a little time and when the rabbi did not answer, he went on – This poetic phrase belongs to his friend, great French writer Victor Hugo. Some year ago Alfred bought one of the most luxurious houses in the center of Paris. He settled in the Malakoff Avenue named so in honor of the victory in the Crimean War.
This house is an art palace, where Alfred receives famous people from all the Europe. The hospitable host speaks his native tongue with everybody. At that very time the famous devoted friends are waiting for him in the vast library: Victor Hugo, who has rewarded him with the above mentioned winged phrase, Lamartine, Turgenev, Ibsen, Andersen, Alexandre Dumas, Chekhov. They talk about literature, famous writers, on Balzac on Gogol and of course on Byron and Shelley, who influenced him 25 years ago on writing his first poem “Riddle”, in which he talks about his first unhappy love to young girl who died prematurely from pulmonary tuberculosis.
– მე ეგ არ ვიცოდი… ბუნებით შემოქმედი კაცი ყოფილა.
– უფრო მეტიც, მე ვიცი, რომ ალფრედ ნობელს სურს უკვდავჰყოს თავის სახელი… მას უნდა რომ სიკვდილის შემდეგ, კაცობრიობის ხსოვნაში იგი დარჩეს, როგორც კარგი ადამიანი, როგორც დიდი მეცენატი. – რაბი, ალბათ იცით სიტყვა „მეცენატი“ წარმოიშვა ძველ რომში, ხელოვნების მფარველის, გაიუს მეცენატიუსუს გვარიდან. ის ჰორაციუსის მეგობარი იყო, მფარველობდა არა მარტო პოეტებს, არამედ ხელოვნებას საერთოდ და იყო იმპერატორ ავგუსტის მარჯვენა ხელი ამ საქმეში. რაბი, როგორ გამოითქმება თქვენს ენაზე ეს სიტყვა „მეცენატი“?
– კარგი საქმეების უანგაროდ მკეთებელს, ქართულად ქველმოქმედი ჰქვია.
– ცოტაოდენ რთული გამოსათქმელი სიტყვაა, – თქვა როტშილდმა – იცით, ალფრედ ნობელი უფრო შორს იხედება, ვიდრე მისი რომაელი კოლეგა. მას სურს მთელი თავისი ქონება ჩააყენოს ხალხის სამსახურში. როგორც გადმომცეს მას გადაწყვეტილი აქვს დაარსოს ნობელის პრემიები, რომლებითაც ყოველწლიურად დაჯილდოვდებიან ის ადამიანები, რომლებიც თავიანთი დაუღალავი შრომით, მიღწევებით, კაცობრიობას ცხოვრების პირობებს გაუადვილებს. და, რაც ყველაზე მთავარია, მისი ჩანაფიქრით, ნობელის პრემიები უნდა გადაეცეთ ნიჭით დაჯილდოებულ ადამიანებს განურჩევლად იმისა რა ეროვნების, სარწმუნოების, რასის ან სქესის წარმომადგენლები იქნებიან.
ამ სიტყვების წარმოთქმისთანავე ნათანიელ როტშილდი დაბრუნდა საწერ მაგიდასთან და ხელში აიღო თეთრი კონვერტი.
– რაბი ელიაუ, აი, ამ კონვერტზე აღბეჭდილია როტშილდების საგვარეულოს გერბი – ხუთი ისარი, რაც ჩვენი დიდი წინაპრის ამშელ მაიერ ფონ როტშილდის ხუთი ვაჟის სიმბოლოა, ფსალმუნის 127-ე ლექსის ანალოგიით: „ისრები ძლიერის ხელში, ვაჟიშვილებია ახალგაზრდები“. აქვეა ამონაწერი, როტშილდების ოჯახის დევიზი: „თანხმობა, ერთიანობა, შრომისმოყვარეობა“.
ამ დალუქულ კონვერტში კი ჩემი ბარათია ალფრედ ნობელისადმი. ამ ბარათში მე მას ვწერ: დაგეხმაროთ თქვენ, რაბი ელიაუ ამშიკაშვილს, საქართველოს მაღალმთიან სოფელ ონში სინაგოგის აშენებაში და იგი ისტორიაში დარჩება არამარტო როგორც დიდი მეცენატი, არამედ აგრეთვე – როგორც ებრაელი ხალხის დიდი მეგობარი.
ამ სიტყვებით დაემშვიდობა ნათანიელ როტშილდი რაბი ელია ამშიკაშვილს.
– I didn’t know that… He is a creative person by nature.
– Moreover, I know that Alfred Nobel wants to perpetuate his name… After his death he wants to remain in the memory of mankind as a good man, as a great Maecenas. Rabbi, you probably know that the word “Maecenas” originated in ancient Rome from the name of Gaius Cilnius Maecenas, the patron of arts. He was a friend of Horace and patronized not only poets but art in general and was the right-hand man of the Emperor Augustus in this matter. Rabbi, how to pronounce the word “Maecenas” in your language?
დიდი მეცენატი ალფრედ ბერნჰარდ ნობელი
The Great Patron – Alfred Bernhard Nobel
პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში, თბილისში, სამშენებლო მასალების კურსს გვიკითხავდა დოცენტი შავიშვილი. ერთხელ, მორიგ ლექციაზე, ლექტორი სტუდენტებს სხვათა შორის შეგვეკითხა:
– რა არის საჭირო იმისათვის რომ სახლი ავაშენოთ?
ზოგმა რა უპასუხა, ზოგმა რა: მიწის ფართობი, რკინა-ბეტონის კონსტრუქციები, აგური, ცემენტი, ბეტონი… სამშენებლო ტექნიკა და ა.შ.
ლექტორმა გაიღიმა და გვითხრა:
– იმისათვის, რომ სახლი ავაშენოთ, საჭიროა ფული იმდენი რაოდენობით, რაც არის გაანგარიშებული ხარჯთაღრიცხვით. თუ იქნება ფული, იქნება ყველაფერი, რაც თქვენ ჩამოთვალეთ.
ავტორი
1879 წელი
ელიაუ ამშიკაშვილი ლონდონიდან სანტ-პეტერბურგში გაემგზავრა. პეტერბურგელებისათვის ალფრედ ნობელი ძალიან ცნობილი სახელი და გვარია. მის მიერ გამოგონებული დინამიტის წყალობით, რუსეთმა თურქეთს ბათუმი და მთლად აჭარა წაართვა (1875-1876). ასე, რომ ალფრედ ნობელის საცხოვრებელი სახლის მისამართი: პეტროგრადის სანაპირო, სახლი N24, თითქმის ყველა რიგითმა პეტროგრადელმა იცოდა.
46 წლის წინ სტოკჰოლმში ასაფეთქებელი მინის ცნობილი გამომგონებლის იმანუელ ნობელის ოჯახში, მისმა მეუღლემ ანდრიეტამ დაბადა მორიგი შვილი. მას ალფრედი დაარქვეს. მათ, ადრე რამდენიმე ბავშვი გარდაეცვალათ და არ ეგონათ თუ ახალშობილი ზრდასრულ ასაკს მიაღწევდა, რადგან ალფრედს ძალიან სუსტი ჯანმრთელობა ჰქონდა. თავის ერთ-ერთ მოგონებაში ალფრედი დასწერს:
„ჩემი აკვანი გარდაცვლილის ლოგინს ჰგავდა, რამდენიმე წლის მანძილზე მის გვერდით ფხიზლობდა მუდამ მშფოთვარე და შეშინებული დედა, შანსი იმისა რომ ჩემში მბჟუტავი სიცოცხლის ალი შენარჩუნებოდა, ძალიან მცირედი იყო…“
სტოკჰოლმი. ბალტიის ზღვის პირას კუნძულებზე გაშენებული ქალაქი. XVII-XVIII საუკუნეებში, შვედეთი ძლევამოსილი სახელმწიფო იყო და სკანდინავიის ამ რეგიონის ზეგავლენა არამარტო ნახევარკუნძულზე, არამედ მთლად ჩრდილოეთ ევროპაზე ვრცელდებოდა. 1833 წელს, როცა ალფრედი დაიბადა, ვიკინგების ძლევამოსილება წარსულს ჩაბარდა, მოდიოდა ახალი ხანა, ახალი ცივილიზაცია, სამეცნიერო და ტექნიკური პროგრესის ეპოქა… საბედნიეროდ ალფრედი გადარჩა, სიცოცხლე გააგრძელა და როცა 63 წლის ასაკში მიწაზე ცხოვრება დაასრულა, იგი უკვდავებას ეზიარა: სტოკჰოლმი დღეს „ალფრედ ნობელის პრემიის დედაქალაქადაა“ ცნობილი.
In 1879.
Eliau Amshikashvili left London for Saint-Petersburg.
Alfred Nobel is a very famous name for the Peterburgers. Thanks to his invention of dynamite, Russia seized from Turkey Batumi and the whole Adjara (1875-1876)..Thus Alfred Nobel’s location, N24 Petrograd Beach, was known to every ordinary citizen of Petersburg.
46 years ago, in the family of the well-known inventor of sea mines Immanuel Nobel, his wife Andriette gave birth to one more child. He was given the name of Alfred. As their previous some children died, the parents weren’t sure that the newborn will live to adolescence due to his weak health. He will write later in his remembrances:
“My cradle resembled the bed of the deceased. For many years forever caring and frightened mother hasn’t stayed away from it. There was a little hope that the smoldering light of my health would not go out…”
Stockholm. The town which has been built on the islands of the Baltic Sea coast. In XVII-XVIII centuries Sweden was a powerful state and the influence of this region of Scandinavia spread not only on the half-peninsulas but on the whole of Northern Europe. In 1883, when Alfred was born, the Vikings’ power sunk into the past. On the threshold was a new time, a new civilization, era of scientific and technical progress.
Fortunately Alfred survived. He continued to live and when he passed away at the age of 63, his name became the property of eternity. Nowadays Stockholm is considered the capital of the Alfred Nobel Prize.
მაგრამ დავუბრუნდეთ ელიაუ ამშიკაშვილს. რაბინი, როცა იგი სანკტ-პეტერბურგში ალფრედ ნობელის სახლს ეძებდა, კარგად იყო გათვითცნობიერებული, რომ 300 წლის მანძილზე თურქების უღლის ქვეშ მყოფი, უკვე თითქმის გათურქებული აჭარა, კვლავ საქართველოს ეკუთვნოდა. ეგ კი არადა, ძმები ნობელების რობერტის და ლუდვიგის ისტორიითაც დაინტერესდა. იცოდა, რომ ისინი 1873 წელს გამოჩნდნენ საქართველოში – თბილისსა და ბათუმში და აქედან დეპეშას დეპეშაზე უგზავნიდნენ ძმას პარიზში, უმტკიცებდნენ მას, რომ ნავთობის მოპოვება, მომგებიანი იქნებოდა. ისინი დაჟინებით თხოვდნენ მას დაებანდებინა ფული ამ საქმეში. ბოლოს და ბოლოს, ალფრედ ნობელი დათანხმდა, გაიღო საკმაოდ სოლიდური თანხა და სათავეში ჩაუდგა კომპანიას „ძმები ნობელების ნავთობმომპოვებელ ამხანაგობას“.
„რადიო თავისუფლების ცნობა:
„შეიძლება საკამათო იყოს საქართველოში თავად ალფრედ ნობელის ჩამოსვლა-არჩამოსვლის საკითხი. ჯერჯერობით არსად მოიპოვება ცნობა, რომ ბათუმში არ ყოფილა. ასე, რომ, თუ ეს შეკითხვა დაისმება, შეიძლება ასეთი პასუხი გაიცეს: არც კი და არც არა“, თუმცა: „დოკუმენტებმა, რომლებსაც ეროვნულ არქივში მივაკვლიეთ, გადასწია კავკასიასთან ნობელების კავშირის თარიღი. ამ დოკუმენტებით დგინდება, რომ კონკრეტულად რობერტ ნობელი უკვე 1873 წლიდან იყო თბილისში, საიდანაც შემდგომ ბაქოში იმოგზაურა“ – ამბობს თემურ ტუნაძე (ძმები ნობელების მუზეუმის დირექტორი ბათუმში, ისტორიკოსი – ი.პ.).
– რაბი, გეთაყვა, რომელ ენაზე ისურვებთ, რომ ვისაუბროთ? – მიმართა ელიაუს ალფრედ ნობლმა, მას შემდეგ რაც როტშილდის ,მიერ გამოგზავნილი გერბიანი კონვერტი გახსნა და წერილი წაიკითხა.
– ბატონო ალფრედ, ჩემი მშობლიური ენა ქართულია, რომელიც ყველა ენაზე ტკბილი და სანუკვარია ქართველი ებრაელებისათვის, ხოლო სალოცავი ენა ყივრითია; ორივე ენის ანბანი მოსე წინასწარმეტყველის ეპოქაშია შექმნილი. მაგრამ თქვენ, ალბათ, არც ერთი იცით და არც მეორე. ამიტომ უმჯობესია ინგლისურად ვისაუბროთ. – თავმდაბლად მიუგო ელიაუ ამშიკაშვილმა.
– საინტერესო საკითხია. მართალი ბრძანდებით, მშობლიურ ენაზე უტკბილესი, არ მოიძევება სხვა ენა. ყმაწვილკაცობაში ბევრს ვკითხულობდი ამ თემაზე… ძველი სკანდინავიური ენა დიდად არ განსხვავდება თანადროული დანიური, ნორვეგიული და შვედური ენებისაგან, ვაჭარმა ვიკინგებმა ეს ენა მთელს ევროპაში გაავრცელეს. დაზუსტებით შეუძლებელია იმის თქმა, თუ როგორი იყო ამ დროს ვიკინგების ეთნიკური შემადგენლობა, მაგრამ როგორც ისტორიკოსები ვარაუდობენ, ისინი შვედები იყვნენ, როცა წარმართი ვიკინგების მზე ჩაესვენა, მოვიდნენ ქრისტიანები და IX-X საუკუნეებში შეიქმნა ანბანური დამწერლობა, ლათინური ასო-ნიშნებით… ბოდიშს ვიხდი, ძველი ისტორია გავიხსენე. თქვენ მართალი ხართ, უმჯობესია ინგლისურად ვისაუბროთ. ინგლისური ენა და ლიტერატურა მე ძალიან მიყვარს.
– ჩვენი, ებრაელების ძირითადი წიგნია თორა-მოშეს ხუთწიგნეული ანუ ბიბლიის ძველი აღთქმა და აგრეთვე თალმუდი (2). სკანდინავიის ქვეყნების ისტორია, ჩვენს თორაში თეთრი ფურცელია. გაკვეთილი, რომელიც ახლა თქვენ ჩამიტარეთ, შესაძლებელია მომავალში გამომადგეს…
– მე ყურადღებით წავიკითხე ნათანიელ როტშილდის წერილი, რომელიც ახლახანს თქვენ გადმომეცით. ის მთხოვს მე რომ დაგეხმაროთ ონში სინაგოგის აგების საქმეში. საინტერესოა, რატომ დამაინტრიგა, რატომ აღმიძრა ცნობისმოყვარეობა. იცით, ჩვენ ნობელებს და როტშელდებს გვაქვს მძაფრი კონკურენცია აფშერონის ნახევარკუნძულზე ნავთობით მდიდარი მიწების შესყიდვასთან დაკავშირებით… – თქვა ნობელმა და ცოტა ხნით დაფიქრდა. შემდეგ კი ეკითხება ელიაუს: ნუთუ, მას არ შეუძლია დაგეხმაროთ თქვენ სინაგოგის აშენებაში, როგორც ებრაელი ებრაელს?
– მე მან მიამბო ზოგიერთი რამ თქვენი ცხოვრებიდან, აქცენტი გააკეთა იმის შესახებ, რომ თქვენ ხართ არამარტო დიდი მეწარმე, არამედ აგრეთვე დიდი მეცენატიც, რომელიც არაფერს დაიშურებს საკუთარი სახელის სამარადჟამოდ უკვდავსაყოფად. მან გაიხსენა ვიქტორ ჰიუგოს სიტყვები, რომ თქვენ „ყველაზე მდიდარი ხულიგანი ხართ ევროპაში“. ცოტა რამ თქვენს შესახებ მეც გამიგონია.
ალფრედ ნობელი
– როცა ჩემმა ძმებმა, რობერტმა და ლუდვიგმა მომწერეს, რომ ბაქოს ნავთობის ბიზნესი მომგებიანი იქნებოდა, მე თავდაპირველად უარზე დავდექი, იცით რატომ? ეს ფაქტორი თქვენთვისაც კარგად არის გასაგები: საქართველო, კავკასია, ქედების, მთების და მდინარეების ქვეყანა, გზები არა, რკინიგზა არა, გვირაბები არა… ხვდებით მგონი და როცა ყოველივე ეს გადავხარშე, გონებაში გადავიანგარიშე, უზარმაზარი თანხები გამოვიდა. ამის გამო, სიმართლეს გეტყვით, ეჭვი დამებადა, არ მჯეროდა თუ დანახარჯს ამოვიღებდი… – ნობელი წამით გაჩუმდა, თითქოს სათქმელი გამოელიაო, მაგრამ მალე ისევ განაგრძო საუბარი: – რაბი, ეპოქა, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ არის მეცნიერული აღმოჩენების ეპოქა, ტექნიკური პროგრესის ეპოქა; კაცობრიობა გიგანტური ნაბიჯებით მიიწევს წინ: ორთქლის ძრავა, რკინიგზა, წყალქვეშა ნავი, ტელეგრაფი, ფოტოგრაფია… და მე მივხვდი, რომ ვცდებოდი, რადგან ადამიანს ნიჭის გარდა უნდა ახასიათებდეს რისკი და ინიციატივა. დიახ, მე წავედი რისკზე, დავაფინანსე ბაქო-ბათუმის პირველი ნავთობსადენის და ბათუმის ნავთობსაცავის მშენებლობა, შევქმენი „ძმები ნობელების ასოციაცია“.
ელიაუ ამშიკაშვილმა პაუზით ისარგებლა და შეეკითხა დიდ მეცნიერს:
– ბატონო ალფრედ, დინამიტის გამოგონებამ, სახელთან ერთად დიდი ქონებაც შეგძინათ. ნავთობის მოპოვების საქმეშიც გაგიმართლათ, თქვენი კომპანია მსოფლიოში მოპოვებული ნავთობის ნახევარს ფლობს. რაც შეეხება ჩვენს მხარეს, თქვენი დამსახურებით მიენიჭა ნავთობის სატრანზიტო ფუნქცია. მხედველობაში მაქვს ბაქო-თბილისის რკინიგზის მშენებლობა. ამიტომ მაინტერესებს საქართველოში თუ ხართ ნამყოფი.
– პირად ცხოვრებაში არ გამიმართლა, ოჯახი ვერ შევქმენი (ის გულისხმობდა ანა დეზრის, სარა ბერნარს და სოფი გესს – ი.პ.), შვილები არ მყავს. ერთადერთი
ნობელის პრემიის პირველი ლაურეატი ქალი, ბერტა კინსკი – ფონ ზუტნერი
ქალი, რომელიც ვენის ერთ-ერთი გაზეთის საშუალებით გავიცანი და შემიყვარდა, არის ბერტა კინსკი. სამწუხაროდ, ჩვენი ურთიერთობა ხანმოკლე აღმოჩნდა. იგი გათხოვდა. ამჟამად მისი სახელია ბერტა ფონ ზუტნერი. ისე მოხდა, რომ ახალგაზრდები თქვენს ქვეყნაში გაემგზავრნენ და ერთხანს სამეგრელოს დედოფალ ეკატერინე ჭავჭავაძე-დადიანის სასახლეში ცხოვრობდნენ. ამის გამო, არა იმდენად ბიზნეს საქმიანობისთვის, არამედ მის მოსანახულებლად გავემგზავრე საქართველოში, ინკოგნიტოდ, რა თქმა უნდა, ეს ის პერიოდია, როცა რუსეთ-თურქეთის ომი დასრულდა და აჭარა საქართველოს დაუბრუნდა. ამ ომში ბერტამ საკუთარი თვალით იხილა ჩემს მიერ გამოგონებული დინამიტის ზემოქმედება, ნახა დაჭრილი, მომაკვდავი ადამიანები, რამაც მასზე გასაოცრად მძიმედ, თავზარდამცემად იმოქმედა. ამ ომის საშინელება და ტრაგიზმი გახდა გამოხატულება მის მიერ შექმნილი რომანისა “ძირს ომი” (ამ სათაურის პერეფრაზას წარმოადგენს ე. ჰემინგუეის რომანი “მშვიდობით იარაღო!”. სხვათა შორის, ბერტა ფონ ზუტნერი იყო პირველი ქალი, რომელმაც 1905 წელს მშვიდობის დარგში ნობელის პრემია მიიღო, ალფრედ ნობელის გარდაცვალებიდან 9 წლის შემდეგ; ქალი, რომელმაც ნობელის პრემია მიიღო არის მარია სკლოდოვსკაია-კიური, ფიზიკის დარგში – 1903 წელი, ქიმიის დარგში – 1911 წელი – ი.პ.). რომანის გამოქვეყნებაში მე მას გარკვეული დახმარება გავუწიე. წიგნი შემდგომში მთელი მსოფლიოს ყურადღების ცენტრში მოექცა. ლევ ტოლსტოიმ იგი შეადარა ბიჩერ სტოუს “ბიძია თომას ქოხს”.
აქ ალფრედ ნობელი შედგა და საუბრის თემა მოულოდნელად შეცვალა.
-იცით, მე ვიყავი არა მარტო თბილისში და ბათუმში, არამედ ქუთაისშიც ვარ ნამყოფი, ბატონო რაბინო, რადგან ზუტნერების ოჯახი, მცირე ხნით, იმერეთშიც ცხოვრობდნენ; მაგრამ მე რაჭაში ნამყოფი არა ვარ. თქვენ კი ისე დამიხატეთ ეს მხარე, რომ ძალიან დამაინტერესა. მე მგონი, ჩემი ძმები, რობერტი და ლუდვიგი მხარს დამიჭერენ თქვენი სინაგოგის მშენებლობის განხორციელებაში. და თუ ეს ასე მოხდა, ალბათ, მომიწევს კარგად გავიცნო ეს მხარე – რაჭა.
– არც შეცდებით, პატივცემულო ალფრედ. ბიბლიურ სამოთხეს, სადაც ადამი და ევა ცხოვრობდნენ, შეიძლება რაჭა ეწოდოს. თუმცა წინასწარ უნდა გაგაფრთხილოთ. იქ, დღეს, საშინელი სიღატაკეა, სახელის გარდა ვერაფერს ვერ იპოვით, ვერაფერს ვერ მოიგებთ.
– „არ ვცემ პატივს ადამიანებს, რომლებიც მხოლოდ და მხოლოდ გამორჩენისათვის მუშაობენ. მოგება სასიამოვნოა, მაგრამ კიდევ უფრო სასიამოვნოა უანგარო საქმე.“
ელიაუ ამშიკაშვილი წამოდგა. ნობელს დაჟინებული მზერა მიაპყრო და უთხრა:
– თუ თქვენთვის უანგარო საქმის კეთება სასიამოვნოა, იმაზე უკეთეს საქმეს ვერსად იპოვით, ვიდრე ონში ებრაელებისათვის სინაგოგის აგებაა. მე, ქართველი ებრაელი, რაბინი ელიაუ ამშიკაშვილი, გლოცავთ თქვენ ებრაელების დიდი ღმერთის სახელით და ასევე უანგაროდ გპირდებით: ონში სინაგოგის მშენებლობის დასრულებიდან 100 წლის შემდეგ, თქვენ, ალფრედ ნობელს, დიდ მეცნიერს, გამომგონებელს და ქველმოქმედს, დიდი პატივისცემით მოგიხსენიებთ ის ადამიანი, რომელიც საქართველოს, ჩემს სათაყვანებელ ქვეყანას, რუსული იმპერიის უღლისაგან გაანთავისუფლბს.
– ავტორის მინაწერი: „ძმები ნობელების ნავთობმომპოვებელმა ამხანაგობამ“ ვარშავის, კრაკოვის და თბილისის ბანკებში გახსნა კაპიტალდაბანდება ონის სინაგოგის პროექტის, ხარჯთაღრიცხვის და მშენებლობის დაფინანსებისათვის.
ელიაუ (ელია) ამშიკაშვილმა ვარშავის და კრაკოვის საპროექტო ბიუროებში, პოლონელი არქიტექტორებისა დ ეკონომისტების მიერ დამუშავებული ხარჯთაღრიცხვა და პროექტი ჩამოიტანა ონში. მშენებლობის ხელმძღვანელებად მოიწვია გამოცდილი პოლონელი ინჟინრები, რომლებსაც ანალოგიური ტიპის სინაგოგა აგებული ჰქონდათ ვარშავაში, ხოლო მშენებელთა კონტიგენტი დაკომპლექტდა ქართველი და ბერძენი ოსტატებისაგან.
ონის სინაგოგის მშენებლობა დაიწყო 1890წ. და დასრულდა 1895 წ.
1995 წელს ბატონ ედუარდ შევარდნაძის ინიციატივით აღინიშნა ონის სინაგოგის 100 წლის იუბილე.
Freedom Radio information
“Was Alfred Nobel self in Georgia or not is controversial. There is no information up to now whether he has or not been to Batumi. So if this question is arisen, the answer can be like this: yes and no.” Although: “the documents we found out in the national archive, shift the date of the Nobel communication with Caucasus. These documents prove that at least Robert Nobel has been to Tbilisi from 1873, from where he then left to Baku”, – says Temur Tunadse (the Director of Nobel Brothers Museum in Batumi, historian I.P.)
– Dear Rabbi, which language would you like to speak for our conversation, – asked Alfred Nobel after he opened envelop with coat of arms sent by Rothschild and read the letter.
– Dear Alfred, my native tongue is Georgian, which is the sweetest and the most desirable for Georgian Jews, but the language in which we pray is Hebrew. Both languages alphabet was created in the epoch of the Prophet Moses. But you may know none of them. That’s why, it would be better to talk in English, modestly said Eliau Amshikashvili.
– It’s interesting. You are right. No language is sweeter than your own. I read a lot about this topic in my youth. Old Scandinavian is little different from the modern Danish, Norwegian and Swedish languages. Viking merchants spread this language throughout Europe. It is impossible to say exactly what the ethnic composition of the Vikings was at the time, but according to the historians assumption, they were Swedes. When the Viking’s sun went down, they were pagans. Christians came, in IX-X centuries written language was created with Latin letters… I’m sorry. I remembered the old story. You are right. It would be better to speak English. I love English language and literature.
– For us, Jews, the main book is the Torah, Moses’s Pentateuch, that is the Bible, the Old Testament and the Talmud (2). History of Scandinavian counties is a white sheet in our Torah. The lesson which you gave me now I may need in the future.
– I read with interest Nathaniel Rothschild’s letter, you just gave me. He asks me to help you in building Oni Synagogue.
Interesting, wonder why it intrigued me, why did it awaken my curiosity. You know, we Rothschilds and Nobels have an intense competition associated with the purchase of rich oil lands on the Absheron Peninsula, – said Nobel and kept silence for while. Then he asks Eliau: Can’t he help you in building a Synagogue as a Jew to a Jew?
– He told me something about your life, he focused on your being not only the great Industrialist but a great Maecenas as well, who will not regret anything to perpetuate his name. He remembered Victor Hugo’s words that you are “the richest hooligan in Europe”. I also heard something about you.
– When my brothers Robert and Ludwig wrote to me that the Baku oil business is profitable, I initially refused. You ask why? This factor is known to you as well: Georgia, Caucasus, the country of ridges, mountains and rivers, no roads, no railway, no tunnels. I think you guess and when I digested it all in my mind, it turned out huge expenses.
That’s why, in truth, I suspected if I could fill all the costs. – Nobel kept silence for a while, as if he had nothing to say, but soon he continued talking. – Rabbi, the era in which we live is the era of scientific inventions, the era of technical progress. Humanity moves forward in giant strides: steam engine, railway, submarines, telegraph, photography… And I realized that I was wrong, because a person other than talent must be haracterized by risk and initiative. Yes, I took risks and financed the construction of the first Baku-Batumi oil pipeline and Batumi oil storage, created “The Petroleum Production Company Nobel Brothers, Limited”, Branobel.
Eliau Amshikashvili took advantage of the pause and asked the great scientist:
– Mister Alfred, the invention of dynamite brought you besides name a lot of wealth. You’ve succeeded in the oil
business as well. Your company owns half of the world’s oil production. As for our land, thanks to you, it was awarded
the oil transit function. I mean the construction of Baku-Tbilisi railway. That’s why I wonder whether you have been to Georgia?
– I was not lucky in my personal life (here are meant Anna Dezri, Sarah Bernhardt and Sofie Hess – author). I didn’t start a family. I have no children. The only women I met through one Viennese newspaper and loved, is Bertha Kinsky. Unfortunately, our relationship turned out to be short-term.
She married. Now her name is Bertha von Suttner. It so happened that the young people went to your country and for some time lived in the palace of the Ekaterine Chavchavadze-Dadiani, Queen of Mingrelia. For this reason, not only because of the business affair, but just to see her, I went to Georgia, incognito, of course, it was the time, when the Russian Turkish war ended and Adjara returned to Georgia. In this war, Bertha saw with her own eyes the action of the dynamite invented by me. She saw the wounded dying people. It was surprisingly overwhelming to her. The
expression of this tragedy has become the novel she created “Down with Weapons!” (Author: Hemingway’s novel “A Farewell to Arms” is a rehash of this title. By the way, Bertha von Sutner was the first woman to receive the Nobel Peace Prize in 1905 nine years after the passing of Alfred Nobel, Maria Skłodowska-Curie was awarded the Nobel
Prize in Physics and Chemistry in 1903 and 1911, respectively). I gave her some help in publishing of this book, which later caught the attention of the whole world. Leo Tolstoy compared it to Beecher Stowe’s “Uncle Tom’s Cabin”.
Here Alfred Nobel stopped and suddenly changed the subject.
Alfred Nobel
– You know, I’ve been not only to Tbilisi and Batumi, but in Kutaisi as well, dear rabbi, as the Sutner family lived in Imereti as well for some time. But I haven’t been to Racha, but you so described this region, that I got greatly interested.
I think that my brothers Robert and Ludwig will support me in the embodiment of the construction of your Synagogue. And if that happens, I probably will have to be well acquainted with this region – Racha.
– You won’t be mistaken, dear Alfred. The biblical paradise where Adam and Eva lived can be called Racha. But I must warn you in advance that there is misery now, you will not gain anything there except the name.
– “I don’t appreciate people who work just for self-interest. Winning is good but unselfish affair is more pleasurable.”
Eliau Amshikashvili stood up. He looked intently at Nobel and said:
– If it is pleasant for you to make unselfish affair, you will not find anywhere affair better than construction of a Synagogue for the Jews of Oni. Me, Georgian Jew, the Rabbi Eliau Amshikashvili, bless you on behalf of the Great God of the Jews.
And also I promise, that 100 years after the completion of the construction of Synagogue, of you Alfred Nobel, the great scientist, inventor and maecenas with great respect will remember the man who will liberate my Georgia, the country I adore, from the yoke of Russian Empire.
The author’s note: “The Petroleum Production Company Nobel Brothers, Limited” transferred investments in the banks of Warsaw, Krakow and Tbilisi to finance cost estimate, the project and the construction of the Oni Synagogue.
Eliau (Elia) Amshikashvili brought to Oni cost estimate and the project elaborated by the Polish architects and economists from Warsaw and Krakow design bureaus. To guide the construction, he invited experienced Polish engineers who have already built a synagogue of a similar type in Warsaw, while working contingent was staffed of Georgian and Greek masters.
The construction of the Oni Synagogue began in 1890 and has completed in 1895. In 1995 on the initiative of Mr. Eduard Shevardnadze the centenary of Oni Synagogue was celebrated.
ედუარდ-გიორგი შევარდნაძე და მისი ეპოქის იმერეთის გუბერნატორი თეიმურაზ შაშიაშვილი
Eduard – Giorgi Shevardnadze and Imereti governor of his epoch Teimuraz Shashiashvili
1995 წლის 17 სექტემბერს, კვირა დილით, 7 საათზე ბატონი თეიმურაზ შაშიაშვილის დაპირებული მიკროავტობუსი ქუთაისის ქართველ ებრაელთა დიდ სალოცავთან ჩამოდგა – გაპონოვის ქუჩაზე. მანქანაში 10-12 კაცი ჩავსხედით. მანძილი ონამდე, ჭომა-ალპანის-მამისონის უღელტეხილის გავლით, 120-130 კმ თუ იქნება. ცა მოღრუბლული იყო, დროგამოშვებით წვიმდა კიდეც. რიონის გასწვრივ ალაგ-ალაგ საქართველოს გზის სარემონტო სამუშაოები მიმდინარეობდა. რაჭაში საქართველოს ეს დედა-მდინარე, რომელიც სოფელ ღებთან, ფაზის მთიდან იღებს სათავეს, ხან მოდუდუნე და ხან მრისხანე, კოლხების ზეობის ხანაში არგონავტების ხან მეგობარი და ხან მტერი, მთელი იმერის შუაგულში მიედინება და ქალაქ ფოთთან შავ ზღვას ერთვის. ანტიკურ ხანაში როგორც მდინარეს ისე ქალაქს ფაზისი ერქვა.
On September 17, 1995, On Sunday, at 7 a.m. the minibus promised by Mr. Teimuraz Shashiashvili stopped near the Kutaisi Georgian Jews’ Great Synagogue, Gaponov street. 10-12 people got into the car. The distance to Oni went through Choma-Alpana-Mamison Pass, passage about 120-130 kilometers. It was cloudy and it rained from time to time.
Here and there along the Rioni Shore repairs works of the Georgian road were taking place. Mother-river of Georgia, Rioni, which takes its origin from the Phasis mountain in Racha near the village Gebi, sometimes murmuring sometimes raging, a friend and en enemy for Argonauts in the heyday of the Colchis Kingdom, it flows all over the heart of imereti and enters the Black Sea. In ancient times, both the river and the city were called Phasis.
მიკროავტობუსის მძღოლი ყურადღებით აკვირდებოდა მიდამოს, ალბათ ტკბებოდა კიდეც მწვანეყვავილას პეიზაჟის არაჩვეულებრივი სიმშვენიერით. როგორც გვითხრეს, სახელმწიფოს მეთაურის ვერტმფრენი, ნაშუადღევს უნდა დაშვებულიყო ონის აეროდრომზე და მძღოლიც არ ჩქარობდა, მანქანა დაკლაკნილ გზებზე, მაღლა-მაღლა, ყველა წესის დაცვით მიჰყავდა. მანქანის ფანჯრებიდან ზოგჯერ ქუთაისელ მხატვრებს ვხედავდით, რომლებსაც რიონის პირას მოლბერტი ჰქონდათ გაშლილი.
დილის 11 საათზე ჩვენი მიკროავტობუსი ონში შევიდა. ქალაქის მოსახლეობა უკვე ცენტრალურ მოედანზე იყო თავმოყრილი. ისინი ინტერესით ელოდნენ საქართველოს მეორე პრეზიდენტის და პარლამენტის თავმჯდომარის ბატონი ედუარდ შევარდნაძის ჩამობრძანებას იმ ადგილზე, სადაც იმპროვიზირებული სანახაობანი უნდა გამართულიყო. ჩვენ აქ დიდი ხანი არ შევჩერებულვართ. მძღოლმა მანქანა ონის სინაგოგის მახლობლად დააყენა.
In the morning, at 11 o’clock our minibus arrived in Oni. City residents have already gathered on the central square. They awaited with interest the arrival of the Georgia’s second President and the Chairmen of Parliament Eduard Shevardnadze at the place, where the improvised events were to take place. We didn’t stay here for long. The driver
stopped the car near the synagogue.
ონის ებრაელობა ერთ დროს ქალაქის მოსახლეობის უმრავლესობას წარმოადგენდა. ონის სინაგოგა რიონის მარცხენა სანაპიროზე, ქალაქის ცენტრში, თვალსაჩინო ადგილას აიგო 1895 წელს. ირგვლივ კავკასიონის მაღალი მთებით არის გარშემორტყმული. პოლონელმა არქიტექტორებმა ონის სინაგოგა დააპროექტეს ქ. ვარშავის ყოფილი დიდი სინაგოგის იერსახით, ოღონდ შემცირებული გაბარიტებით (ვარშავის დიდი სინაგოგა მეორე მსოფლიო ომის დროს ნაცისტებმა მთლიანად დაანგრიეს). ნაგებობის არქიტექტურა გადაწყვეტილია ეკლექტიზმის სტილში. სამშენებლო მასალად გამოყენებულია თეთრი კირქვა. სახურავი გუმბათოვანია. შენობას ოთხკუთხედი ფორმა აქვს. გუმბათი მრავალქიმიანია დავითის ვარსკვლავით. შენობის ის მხარე, სადაც ეხალაკოდეშია (სეფერთორების დასაბრძანებელი ადგილი – ი.პ.) მოწყობილი, მიმართულია აღმოსავლეთისაკენ – იერუსალიმისაკენ.
საბჭოთა ხელისუფლების გარიჟრაჟზე (1923 წელი) იყო მცდელობა, რომ ონის სინაგოგა დაენგრიათ. ელია ამშიკაშვილის და მისი თანაშემწის მოსე ბუზუკაშვილის შთამომავლები, რძლები ბავშვებით ხელში, სინაგოგაში გამოიკეტნენ. მალე მათ, ახლო-მახლო სოფლებიდან, სხვა ებრაელები და ქართველი ქალებიც შეუერთდნენ ჩვილი ბავშვებით ხელში. როგორც ჩანს ეს ამბავი კრემლის ყურამდეც მისულა და მთავრობამ თავისი პირვანდელი განკარგულება გააუქმა.
ონის სინაგოგა გადარჩა.
ონის სინაგოგა, 1990 წელი ფოტოს ორიგინალი დაცულია საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის ციფრული ბიბლიოთეკა “ივერიელის” ეროვნული ფოტომატიანის კოლექციაში
1991 წლის 29 აპრილს, საშინელმა მიწისძვრამ მთლიანად დაანგრია პატარა სამლოცველო და დიდი ზიანი მიაყენა 1895 წელს აგებულ ულამაზეს სინაგოგას. სარესტავრაციო სამუშაოები განხორციელდა საქველმოქმედო საზოგადოება „ჯოინთის“ და ისრაელში ასული ქართველი ებრაელების შემოწირულობით. სინაგოგის შუა კედლების მოხატულობა უსასყიდლოდ შეასრულა მხატვარმა შოთა გოშაძემ, ხოლო იშვიათი სავარძლები მლოცველებისათვის, ასევე უსასყიდლოდ, დამზადებულია სოფელ მეიდნის ქართველი ხის ოსტატების მიერ.
ასე და ამგვარად, ონის სინაგოგა 1995 წლის 17 სექტემბერს, თავისი 100 წლის იუბილესათვის სრულ მზადყოფნაში იყო და საქართველოს პრეზიდენტისა და უცხოეთიდან მოწვეული სტუმრების წინაშე თავისი განუმეორებელი სიმშვენიერით წარსდგა.
უამინდობის გამო პრეზიდენტის ვერტმფრენი ონში დანიშნულ დროს ვერ გადმოფრინდა. გამოითქვა ვარაუდი იუბილეს შესაძლებელი ჩაშლის შესახებ, მაგრამ ეს ცნობა მალევე გაქარწყლდა.
იმ დღეს კოკისპირული წვიმა არ წამოსულა, მაგრამ წამოჟინჟლავდა ხოლმე, რის გამოც სინაგოგის ვრცელ ეზოში მყოფი საზოგადოება თავს შენობაში აფარებდა. ჩვენ სიამოვნებით ვსხდებოდით ქართველი ხის ოსტატების მიერ გაკეთებულ სავარძლებში და ყურადღებით ვათვალიერებდით ქართველი მხატვრის მიერ მოხატულ კედლებს.
დაახლოებით 4 საათისათვის შეგვატყობინეს, რომ პრეზიდენტის ვერტმფრენი ონის აეროდრომზე მშვიდობიანად დაეშვა. ეზოში თავმოყრილი იყო ახლომახლო რაიონებიდან ჩამოსული მოსახლეობა, ადგილობრივი მცხოვრებლები და საზღვარგარეთიდან მოწვეული სტუმრები. აგრეთვე ჩვენი, ქუთაისის ებრაელების დელეგაცია და საქართველოს მწერალთა კავშირის ქუთაისის განყოფილების წარმომადგენლები.
მალე, სინაგოგის გალავნის რკინის ჭიშკარი გაიღო და გამოჩნდა ბატონი ედუარდ შევარდნაძე. გაისმა ტაში… უეცრად, ჩემს გვერდით მდგომი ოპერატორი, რომელსაც სამფეხზე დამაგრებული ვიდეოკამერა ელექტროდენზე ჰქონდა შეერთებული, წაიქცა და დაიწყო ფართხალი. წამიერად, ჩემს წინ გაჩნდა რამდენიმე ახალგაზრდა კაცი, მეკითხებიან, რა მოუვიდაო? ვუპასუხე, ალბათ დენმა დაარტყა-მეთქი. როგორ მოვიქცეთო? სინაგოგის უკანა მხარეს გაიყვანეთ და სასწრაფო დახმარებას გამოუძახეთ, – მივუგე მე. მოგვიანებით გავიგე, რომ მართალი გამოვდექი და ის ოპერატორი გადარჩა.
Soon the iron gate of the synagogue fencing opened and appeared Mr. Eduard Shevardnadze. Applause rang out. He was accompanied by Roin Metreveli, Guram Panjikidze, Teimuraz Shashiashvili and other officials. Rabbi of Oni greeted the representatives of the Georgian government laconically and with great respect thanked them for taking part in the celebration of the centenary of the Oni Synagogue.
ონის სინაგოგის საუკუნოვან იუბილეზე. ფოტოზე: საქართველოს სახელმწიფოს მეთაური ე. შევარდნაძე. – “ონის სინაგოგის საუკუნოვანი იუბილე”, გაზეთი “საქართველოს რესპუბლიკა”, 1995, N123
ბატონი ედუარდი ამ ინციდენტს არ შეუშფოთებია, ის წამიერად კი შედგა, მაგრამ უმალვე დინჯად დაეშვა კიბეზე. მას თან ახლდნენ: როინ მეტრეველი, გურამ ფანჯიკიძე, თეიმურაზ შაშიაშვილი და სხვა ოფიციალური პირები. ონელი რაბინი საქართველოს მთავრობის წარმომადგენლებს მოკლე სიტყვით მიესალმა და დიდი პატივისცემით მადლობა გადაუხადა მათ ონის სინაგოგის 100 წლისთავისადმი მიძღვნილ იუბილეზე ჩამობრძანებისათვის.
სინაგოგაში შესრულდა რელიგიური რიტუალი. ბატონი ედუარდი რაბინმა მიიწვია თებაზე (შემაღლებული ადგილი), სადაც საქართველოს პრეზიდენტმა აანთო მენორას მეშვიდე სანთელი იმ მიწის და იმ ხალხის სადიდებლად, რომელთა შორისაც ქართველ ებრაელობას მრავალსაუკუნოვანი მშვიდობიანი ურთიერთობა აკავშირებს. რაბინმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ისეთი „პოგრომები“, რომელიც რუსეთში და მსოფლიოს სხვა სახელმწიფოებში ხდებოდა, საქართველოში არასოდეს არ მომხდარაო.
რიტუალის დასრულების შემდეგ, საქართველოს მთავრობის მეთაურმა, სინაგოგის ეზოში მყოფ საზოგადოებას მიმართა სიტყვით, მიკროფონის საშუალებით. თავდაპირველად მან გაიხსენა სინაგოგის აგების ისტორია და მისი პერიპეტიები. ილაპარაკა რაბი ელიაუ ამშიკაშვილის დიდ ორგანიზატორულ ნიჭზე, რამაც განაპირობა „ძმები ნობელების ნავთობმომპოვებელი ამხანაგობის“ მიერ კაპიტალდაბანდების გამოყოფა ამ სინაგოგის განსახორციელებლად. მან მადლიერების გრძნობით მოიხსენია შვედი ხალხი, რომლის წიაღშიც დაიბადა ისეთი დიდი მეცნიერი, დიდი გამომგონებელი და მშვიდობის დიდი მებაირახტრე, როგორიც არის ალფრედ ნობელი, რომლის სახელს არასოდეს დაივიწყებს კაცობრიობა, ვიდრე დედამიწა იარსებებსო.
ხელშეკრულება, რომელიც 1987 წელს დაიდო რეიკიავიკში მიხეილ გორბაჩოვსა და რონალდ რეიგანს შორის გამალებული შეიარაღების შეწყვეტის შესახებ, სამაგიდე წიგნი უნდა იყოს ყველა სახელმწიფო მოღვაწისათვის, ყველა პოლიტიკოსისათვის, თითოეული რიგითი მოქალაქისათვის. ეს იყო და არის ალფრედ ნობელის ოცნება, რაც განსხეულდა კიდეც მის ანდერძში. მიხეილ გორბაჩოვისათვის ნობელის პრემიის მინიჭება მშვიდობის დარგში, ნობელის პრემიის მიმნიჭებელი კომიტეტის უბრწყინვალესი გადაწყვეტილებაა. უკეთესი პრეცედენტი დედამიწის გადასარჩენად არ არსებობს“ – თქვა შევარდნაძემ.
After the end of the ritual, the head of the Georgian government delivered a speech in the courtyard of the synagogue to the audience present with the help of a microphone. At first he remembered the history of the construction of the synagogue and its peripetia. He spoke about the great organizational talent of Rabbi Eliau Amshikashvili, thanks to whom “The Petroleum Production Company Nobel Brothers, Limited” transferred investments for the implementation of this synagogue. With great gratitude he mentioned Swedish people, in whose midst such a great scientist, great inventor and great peace fighter, Alfred Nobel was born, whose name will never be forgotten by humanity as long as the world holds on.
Treaty between Mikhail Gorbachev and Ronald Reagan on ending arms race prepared in Reykjavik in 1986 and signed in Washington in 1987, should be a handbook for all statesmen, for all politicians and for every ordinary citizen. It has always
been and steel remains the dream of Alfred Nobel that was just embodied in his testament. Gorbachev’s award of Nobel Peace Prize is a brilliant decision of Nobel Prize Committee. “There is no better precedent for saving the world” – noted Shevardnadze.
შემდეგ ბატონი ედუარდი შეეხო საკითხს თუ როდის გამოჩნდნენ ქართველი ებრაელები ონში და აღნიშნა, რომ ამის შესახებ არსებობსო ქართველი გეოგრაფის და ისტორიკოსის ვახუშტი ბატონიშვილის (1696-1757) წყარო:
„ხოლო ჯეჯორის შესართავს ზეით და რიონის სამხრით არს ონი, სახლობენ ურიანი ვაჭარნი და ვაჭრობენ“.
ამ ცნობის წარმოთქმისთანავე სახელმწიფოს მეთაურმა მცირე პაუზა გააკეთა, შეკრებილ საზოგადოებას გადმოგვხედა, მისთვის დამახასიათებელი ღიმილით, მწყობრი ქათქათა კბილები ააელვარა და წარმოთქვა:
– ლევან, ხომ არაფერი შემეშალა?!
ბატონი ლევან სანიკიძე ჩემს გვერდით იდგა.
სიტყვის დასასრულს ბატონმა ედუარდმა სინანულით აღნიშნა, რომ ამ ღირსშესანიშნავ იუბილეს ვერ დაესწრნენ თბილისის ქართველი ებრაელების დელეგაცია ცნობილი მწერლების გურამ ბათიაშვილის და ჯემალ აჯიაშვილის ხელმძღვანელობით, რომელთა ვერტმფრენი უამინდობის გამო ონში ვეღარ გადმოფრინდა.
ამ სიტყვების დასრულებისთანავე სახელმწიფოს მეთაური, თეიმურაზ შაშიაშვილის თანხლებით, შეკრებილ საზოგადოებას მოგვიახლოვდა. იგი თავდაპირველად ბატონ ლევან სანიკიძეს გაესაუბრა და შემდეგ, უეცრად ჩემს წინ შედგა.
– იაკობ პაპიაშვილი, საქართველოს მწერალთა კავშირი – ქუთაისის ებრაელთა დელეგაციის ხელმძღვანელი. – წარმადგინა ბატონმა თეიმურაზ შაშიაშვილმა.
– „ქართული ლეგენდა“ – ჩაილაპარაკა საქართველოს პრეზიდენტმა, ბატონმა ედუარდ-გიორგი შევარდნაძემ და ხელი გამომიწოდა….
როცა ის წაბრძანდა, მე მას დავადევნე დალოცვა:
– ბატონო ედუარდ, გისურვებთ გამარჯვებას და წარმატებას საქართველოს საკეთილდღეოდ.
იგი წამით შედგა, შემობრუნდა და გულთბილად შემომხედა. მივხვდი, რომ დალოცვა ესიამოვნა.
Having said these words, the Head of State, accompanied by Teimuraz Shashiashvili, approached the assembled public. He first talked to Levan Sanikidze and then suddenly stopped in front of me. – Iakob Papiashvili, Union of Writers of Georgia, the head of the Kutaisi Jewish delegation, – introduced me Mr. Teimuraz Shashiashvili.
– “Georgian legend”, – uttered the President of Georgia Mr. Eduard Shevardnadze and held out his hand to me.
When he was leaving I blessed him:
– Mr. Eduard, I wish you victory and success for the benefit of Georgia.
He stopped for a second, turned to me and kindly looked at me. I understood that blessing pleased him.
The history of publication of the “Georgian legend” (has not been translated into English yet).
“ქართული ლეგენდის“ გამოცემის ისტორია, ასეთია: პოეტი-აკადემიკოსი, საქართველოს მინისტრთა საბჭოსთან არსებული შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო პრემიების კომიტეტის თავმჯდომარე ბატონი გრიგოლ აბაშიძის, გაზეთ “სოფლის ცხოვრების” რედაქტორის ბატონ მიხეილ დავითაშვილის, პოეტ ნელი გაბრიჩიძის რეკომენდაციით რომანის ხელნაწერი, თანდართულ მეცნიერულ ნაშრომებთან ერთად, წარვადგინე ჟურნალ „ცისკარში“ და „საქართველოს ქალის“ რედაქციაში. ამასთან დაკავშირებით გარკვეული საუბრები მქონდა ქალბატონ ნანული შევარდნაძე-ცაგარეიშვილთან. საბოლოოდ ზემდგომი ორგანოების გადაწყვეტილებით რომანიც და მეცნიერული ნაშრომიც გამოქვეყნდა ალმანახ და ჟურნალ „განთიადში“ (მთ. რედ.: რეზო ჭეიშვილი). იმ პერიოდში ჩემი უფროსი ვაჟი მიხეილ პაპიაშვილი სწავლობდა თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტში, იყო სტუდენტთა სამეცნიერო საბჭოს თავმჯდომარე. ერთხელ მან შემატყობინა, რომ უნივერსიტეტის რექტორის თანაშემწე, პროფესორი კიტა ცაგარეიშვილი დაინტერესებულია შენი წიგნებით და ძალიან გთხოვ, აუცილებლად მიუტანეო. მე მაშინვე გავემგზავრე თბილისში. ბატონმა კიტამ ძალიან გულთბილად მიმიღო, იგი აღტაცებული ლაპარაკობდა ჩემი მეცნიერული ნაშრომების: „ქართველ ებრაელთა წარმომავლობისა და ქართული ასომთავრული ანბანის“ შესახებ და ბოლოს მთხოვა, რომ წიგნები საჩუქრად მიმეძღვნა წარწერით საქართველოს პრეზიდენტისათვის ბატონ ედუარდ შევარდნაძესათვის. ასეც მოვიქეცი.
ბოლოსიტყვა:
Afterword:
ქართველები ონის სინაგოგას იხსენიებენ როგორც ტაძარს, ებრაელებისათვის კი ეს სახელწოდება, რელიგიური დოგმატიდან გამომდინარე მიუღებელია, მაგრამ მთავარი ის არის, რომ XIX საუკუნის მიწურულს, მშვიდობის დიდმა მებაირახტრემ, ალფრედ ბენრჰარდ ნობელმა, რომლისთვისაც იარაღი დედამიწის გადარჩენის სიმბოლოს წარმოადგენდა, საქართველოს მაღალმთიანეთში ააგო რელიგიური დანიშნულების შენობა, ნიშნად ებრაელი ერის თანასწორუფლებიანობისა სხვა ერთა შორის.
Georgians view Oni Synagogue as a temple, as for Jews this term is unacceptable based on religious dogma. But the most important thing is that at the end of 19th century, the great peace fighter Alfred Bernhard Nobel, for whom arms was a symbol of the salvation of the world, constructed religious purpose building in Georgian high mountains as a sign of equality of Jews with other nations.
ამონარიდი რევაზ ჯაფარიძის და რევაზ ინანიშვილის რეცენზიიდან.
იაკობ პაპიაშვილის რომანი „ქართული ლეგენდა“ წარმოგვიჩენს ქართველი ერის შორეულ წარსულს – მეფე მირიანის მეფობის ხანას და საქართველოში ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად შემოღებას. ვასილ ბარნოვის შემდეგ ამ ამაღელვებელ ამბებს ჩვენი ერის ისტორიისა ქართველ მწერალთაგან აღარავინ შეხებია და აღარავის უცდია მისი გაცოცხლება. სწორედ მადლობასა და მხურვალე თანაგრძნობას იმსახურებს ავტორი, რომელმაც უაღრესი ერთგულებით მოჰკიდა ხელი ამ მადლიან საქმეს და იგი ბოლომდე მიიყვანა. საგულისხმოა, ავტორს კოლოსალურად დიდი შრომა აქვს გაწეული. კერძოდ, გულდასმით შეუსწავლია სათანადო სპეციალური ლიტერატურა, ისტორიული და საარქივო წყაროები, ბიბლიის ძველი და ახალი აღქმა, რის საფუძველზეც დაუმუშავებია რამდენიმე მეცნიერული ხასიათის ნაშრომი; მათზე დაყრდნობით შევყავართ რა დრამატიზმით დამუხტულ რთულ კოლიზიებში, ავტორი მხატვრულად ასახავს IV საუკუნის იბერიაში მიმდინარე კულტურულ-ეკონომიურ ვითარებას, იმ ეპოქაში არსებულ ქვეყნებთან ურთიერთობის თვალსაწიერიდან. რომანი „ქართული ლეგენდა“ ი. პაპიაშვილის მეორე წიგნია.
იაკობ პაპიაშვილი
გალაკტიონ ტაბიძის და ივანე მაჩაბლის პრემიის ლაურეატი. წარდგენილია სტოკჰოლმში, შვედეთის აკადემიაში ნობელის პრემიის მოსაპოვებლად. (P.O. BOX 2118 SE-103 13 Stockholm Sweden) ისრაელის ებრაულენოვანი მწერალთა კავშირის მიერ.
ისრაელი. ბათ-იამი. თებერვალი. 2019
Iakob Papiashvili
Ivane Machabeli Prize winner. Nominated in Stockholm at the Swedish Academy for the Nobel Prize.
(P.O. BOX 2118 SE-103 13 Stockholm Sweden) by the Hebrew speaking writers of Israel.
Israel, Bat-Yam, February 2019.
P.S. ჩემი პირველი წიგნი „ჰაბა ნაგილა“ გამომცემლობა საბჭოთა საქართველომ გამოსცა. ტირაჟი 5000 ცალი იყო და ერთ თვეში გაიყიდა. რაც შეეხება მეორე წიგნს „ქართული ლეგენდა“ საკუთარი ხარჯით გამოვეცი. გამომცემლობა „მერანის“ დირექტორმა ბატონმა გურამ გვერდწითელმა 800 წიგნი დატოვა „მერანის“ წიგნთსაცავში და ამჟამად ქალბატონ მარიკა ლორთქიფანიძის კოლექციაშია. რაც შეეხება 4200 წიგნს (1991 წელი იყო – ი.პ.), მე იძულებული ვიყავი ქუთაისში, ჩემს სახლში (ტ. ტაბიძის ქ. N17-19) დამებინავებინა. ისრაელის მოქალაქეობა როცა მივიღე მეზობლებმა მომატყუეს. ამჟამად, ქ. ქუთაისის პოლიციის დახმარებით, რისთვისაც მათ დიდ მადლობას მოვახსენებ, შევძელი „ქართული ლეგენდის“ 300-400 ეგზემპლიარის გადარჩენა. არსებობს ქალაქ ქუთაისის სახალხო სასამართლოს გადაწყვეტილება. მათი შემდგომი ბედი გაურკვეველია.
_______________________________________________
შენიშვნები:
(1) ტერმინი “ჰონი” ებრაულად დიდ კაპიტალს, სიმდიდრეს და დიდ ფულს ნიშნავს. აქედან გამომდინარე, ჩემი მოკვლევის თანახმად, მოქცევაი ქართლისაის „ჰონნი“ და ქართლის ცხოვრების „ურიანი“ ან „ჰურიანი“ სინონიმებია და მდიდარ, შეძლებულ ხალხს, გულისხმობს (იხ. ი.პაპიაშვილის “ისრაელის ფენომენის გენეზისი”, გამომც. “ქუთაისი”, 1994, გვ.6). აქედან გამომდინარე რაჭა-ლეჩხუმური სახელწოდება „ონი“ ძვ.წ. VIს. თარიღდება თუ უფრო ადრე არა.
სამწუხაროდ, ბატონმა ექვთიმე თაყაიშვილმა არასწორად განმარტა ტერმინი “ჰონის” მნიშვნელობა: “”მოქცევაი ქართლისაის” დედანში იყო არა “ჰონნი”, არამედ “ჰურიანი”; “ჰონნი” მისი მცდარი წაკითხვაა.” (ექვთიმე თაყაიშვილი, “სამი ისტორიული ქრონიკა”, ტბ., 1890, გვ.61).
(2) მრავალტომიანი წიგნების კრებული სამართალზე და რელიგიურ-ეთიკურ საკითხებზე. თალმუდი ცნობილია აგრეთვე სახელწოდებით „გემარა“. იგი წარმოადგენს თორის „მიშნის” განმარტებას. ორთოდოქსების მტკიცებით, თორა სინას მთაზე მოსემ მიიღო, როგორც წერილობითი ისტორია, ხოლო გემარა, როგორც ზეპირი ისტორია, რომელიც თაობიდან თაობას გადაეცემოდა ზეპირსიტყვიერების სახით. არსებობს მეორე თადმუდიც, იერუსალიმის, მაგრამ დიდი ავტორიტეტით ბაბილონის თალმუდი სარგებლობს. – ი.პ.
_____________________________________________________
ნაშრომის შემოკლებული ვარიანტი სათაურით “სინაგოგა” დაიბეჭდა საქართველოს მწერალთა კავშირის გაზეთში. იხილეთ “მწერლის გაზეთი” 2019, N3 1-30 აპრილი, გვ.4
იაკობ პაპიაშვილის შემოქმედება 
